skanuj0134 (5)

278 Dl OMOLOOIA I fV( /NA

jego podstawowe elementy strukturalne w postaci ogólnego imperatywu, czyli prawa moralnego jako źródła dwu jego skutków formalnych, a mia nowieie powinności i uprawnienia moralnego. Ustalenia te sprawdzają sit; w odniesieniu do prawa naturalnego i służą za punkt w yjścia przy formulo waniu filozoficznego określenia tego prawa. Wymagają jednak uzupełnienia przez wyszczególnienie tych cech. które wyrażają specyfikę prawa naturalnego w jego odróżnieniu od prawa pozytywnego. Uzyskane dzięki tym zabiegom pojęcie prawa naturalnego stanowi podstawową kategorię filo-zoficzno-ctyczną, w której niby w zalążku skupiają sic istotne elementy koncepcji praw^ra naturalnego o niezmiennej treści.

Po tych wstępnych wyjaśnieniach można przystąpić do podania przyję tej w naszych rozważaniach definicji prawa naturalnego. Brzmi ona nasię pująco:

Prawo naturalne oznacza na podstawowych imperatywach oparh zbiór norm katcgorialnych, obiektywnych i absolutnych (czyli po wszeclmych i niezmiennych), które uzdalniają podmioty rozumne <l«» spełniania aktów wewnętrznie dobrych, a unikania wewnętrznie złych

Z kolei wypada uściślić sens poszczególnych terminów.

a)    Podstawowe imperatywy. Chodzi tu przede wszystkim o naczelny imperatyw „czyń to, co moralnie dobre, a unikaj tego, co moralnie /Iloraz zbliżone do niego w swej ogólności nakazy' „zachowaj sprawiedliwe^ „przestrzegaj obowiązującego porządku moralnego” ilp. Leżą one u samyi li podstaw prawa naturalnego i nadają mu cechę wewnętrznie uporządkow .1 nego ładu moralnego dzięki temu. że przenikają one i wyposażają w impc ratywnąmoc wszystkie inne części składowe prawa naturalnego, o któryi li mówi kolejny termin definicji.

b)    Zbiór norm katcgorialnych 1⁰ Przypomnijmy, że przez termin „n* •«

my” rozumieć należy reguły postępowania, które nie orzekają o morału 1 wartości określonych kategorii aktów ludzkich, ale wyrażają tylko mika/ względnie zakaz ich spełniania. 2" Większe wszakże znaczenie ma fakt,. * prawo naturalne zawiera w swych ramach coś więcej, aniżeli tylko wymic nionc przed chw ilą naczelne imperatywy oraz oparte na nich nieliczne cle mentame zasady, np. (zdaniem niektórych autorów) uznanie zależności <>•! Boga, szacunek dla innego człowieka i rozwój kultury. Przeciwnie prawo naturalne obejmuje obszerniejszy' liczbowo zbiór norm, określonych tu ściowo odpowiednio do gatunkowego zróżnicowania podstawowych k m gorii działania ludzkiego, zwanych dziś coraz częściej „normami katep-Halnymi” Dzięki temu normy wchodzące w skład prawa naturalnego .11 nowią rzeczyw iste, jednoznacznie określone reguły praktycznego p»\t\ powania moralnego. Przykładowym zestawem (choć niekompletnym) tego rod/aju norm jest Dekalog Dzięki normatywnej zależności od wymienionych już naczelnych imperatywów, uwielokrotnienie norm prawa nalural-nego nie stoi na przeszkodzie, żc stanowią one system praw wewnętrznie < tlonych i uporządkowanych.

Następne trzy cechy norm prawa naturalnego (obiektywne, powszechni-, niezmienne), poza niew iclkimi zmianami mają w gruncie rzeczy to samo /naczenie, co w wypadku wartości moralnych. Dlatego zostanie ono przypomniane w możliwie zwięzły sposób: I tak:

c)    Obiektywnych, znaczy: istniejących niezależnie od aktów poznaw-v zych ludzkiego intelektu, a przeto przez intelekt tylko odtwarzanych intencjonalnie, a nic tworzonych. Można by w tej chw ili zapytać, na czym polega obiektywny charakter norm prawa naturalnego, gdzie się znajduje len fundament, na którym opiera się ich realne istnienie. Zgodnie z uprzednio daną zapow iedzią temu zagadnieniu zostanie poświęcony osobny rozdział, wobec tego na razie wystarczy czysto deklaratywne stwierdzenie obiektywności prawa naturalnego.

d)    Pow szechnych i niezmiennych (czyli absolutnych). Mocą tych cech prawo naturalne jest znane wszystkim ludziom, którzy osiągnęli normalny

topień rozwoju umysłowego odpowiednio do poziomu kultury określonego społeczeństwa, ponadto zachowuje tożsamość treści, czyli swą impera-i\ w na ważność, niezależnie od subiektywnych nastaw ień i przeżyć jednostek oraz określonych układów czynników społeczno-kulturowych. Jednakowoż. dla niezmienności prawa naturalnego wśród czynników społeczno-kulturowych szczególne znaczenie ma niezależność tego prawa od prawotwórczego stanowienia autorytetu społecznego. W roli takiego autorytetu a v stępuje władza państwowa względnie grupa społeczna określająca obo-w Mzujące w' danym społeczeństwie ustawy i zwyczaje. W tym punkcie zamacza się zasadnicza różnica między chrześcijańskim a pozytywistyczny m pojmowaniem prawa. Pozytywizm wszelkie prawo uzależnia od stanowieniu autorytetu społecznego.

e)    Które uzdalniają podmioty, rozumne. Przy formułowaniu określeniu ogólnego imperatywu moralnego zostało wyjaśnione, żc „uzdolnienie" oznacza w tym wypadku sprawiane przez prawo naturalne powinności i uprawnienia człowieka, czyli jego „prawa do” odpowiednego działania względnie posiadania.

tj Do spełniania aktów wewnętrznie dobrych, unikania /aś aktów wewnętrznie /łych W zakres normatywnego porządkowania przez prawo u ihiiulnc nie wchodzi więc dzicd/m.i aktów moralnie obojętnych I.cż.y