skanuj0160 (3)

332 Dl ONrOLOGIA I I Y( /SA

śnie widzi konieczność uwzględnienia w stanowieniu pozytywnym ogólnoludzkich ideałów moralnych cclcm zabezpieczenia jego humanistycznego charakteru (ncokantyści np. G. Radbruch).

Orientacja opowiadająca się za Integracją prawa pozytywnego wykazuje również pow ażne różnice w interpretacji podstawowej idei integracji Niektórzy zwolennicy tego poglądu pojmują tę integrację jako normatyw ne przyporządkowanie, czy naw'ct podporządkowanie prawa pozytywnego względem moralności lub nadrzędnej zasady formalnej, ale zasięg tego stosunku ogranicza się tylko do najwyższych zasad ludzkiego współżycia. Jest to zatem koncepcja luźnej integracji praw'a pozytywnego i moralności, która z racji swej ogólnikowości przybiera nader zróżnicowane odcienie przeradzając się nawet w koncepcje zależności prawa pozytywnego od prawa naturalnego o zmiennej treści (np. Kelsen. Petrażycki).

Wyraźne natomiast określoną pozycję zajmują kierunki, które prawo pozytywne podporządkow ują moralności opartej na prawie naturalnym. Toteż praw'o naturalne występuje tu w charakterze metaprawa względem prawa pozytywnego. Jest to dobrze nam znana teoria filozofii chrześcijańskiej, którą można określić mianem teorii ścisłej integracji prawa i moralności¹⁰¹.

Filozofia ta problem etycznych aspektów- prawa pozytywnego rozpatruje z kilku punktów widzenia, dyktowanych zarówno samą naturą rzeczy, jak te/ i to niekiedy na pierwszym miejscu - będących na czasie ze względu na ideologicznych przeciwników. Najważniejsze z nich staną się przedmiotem dalszych rozważań.

Czy prawo pozytywne jest potrzebne?

Wśród zarzutów wysuwanych przez przeciwników prawa naturalnego znalazł się m. in. również taki. który uznał prawo naturalne za niepotrzebne z tej przyczyny, żc jego funkcje normatywne spełnia dziś prawo pozytyw ne. Jeżeli jednak weźmie się na serio istnienie prawa naturalnego i przyzna mu się ponadto walor podstawow ej normy moralnej, danej i obowiązujątei niezależnie od normotwórczcj woli człowieka, można problem odw rót u i zapytać, czy prawo pozytywne jest potrzebne, czyjego rola nie jest czysto wtórna i nieistotna.

^1,1 T. Ślipko, Pranr) naturalne a pratui państwowe w świetle encykliki EvangeUum w/•/< w. J. Pawlica (red.), Etyka a życie publiczne. Materiały VIII Jagiellońskiego Sympo/jini Etycznego. Kraków 1997, s. 163-168.

Utyka chrześcijańska nic podziela wszakże takiego poglądu. Prawo pozytywne uważa nic tylko za potrzebne, ale wręcz za niezbędne i przypisuje mu wielką rolę w moralnym postępowaniu człowieka. Kieruje się w tym wzglę dzic następującymi racjami:

a)    Prawo naturalne nie stanowi norm postępowania dla wszystkich kategorii działania ludzkiego, ale tylko w zakresie czynów z natury dobrych lub złych Poza sferą jego normatywnej działalności pozostaje nader obszerna dziedzina aktów z natury obojętnych. Wymagają one również, szczególnie w warunkach życia społecznego, odpowiedniego uregulowania. Zadanie to przypada w udziale właśnie prawu pozytywnemu (i społecznym zwyczajom) Prawo to jest zatem w warunkach życia społecznego konieczne.

b)    Nic wszystkie nakazy prawa naturalnego są jednakowo oczywiste Juz wśród zasad ogólnych zaznaczają się odchylenia w poznaniu ich właściwej treści normatywnej w niektórych przynajmniej zastosowaniach Założenie niezmienności tych zasad prowadzi do wniosku, że odchylenia te nic są innymi normami (jak twierdzi relatywizm etyczny), ale normami błędnymi. Tym bardziej w szczegółowych zastosowaniach możliwe są błędne opinie moralne i wypaczenia. Otóż do zadań prawa pozytywnego, oczywiście przy spełnieniu wymaganych do tego warunków, należy ustanawia nic i wpajanie w świadomość poddanych sobie członków społeczeństwa norm postępowania zgodnych z obiektyw ną moralnością. Zwie się to także ..wmuszanieni'* moralności przez prawo.

c)    Jak w swoim czasie było powiedziane, normy prawa naturalnego nic mają w życiu doczesnym wystarczającej sankcji. Biorąc pod uwagę pr/e ciętną słabość moralną ludzi, można łatwo przewidzieć, że naraziłoby to elementarne nawet normy praw a naturalnego na szw ank przez powszechne ich naruszanie. Stosowany przez praw'o pozytywne przymus w postaci sankcji może częściowo przynajmniej zaradzić temu złu i przyczynić się do lepszego zachowania określonych norm praw a naturalnego, włączonych w kodeks norm prawa pozytywnego.

Wszystkie te racje wskazują, że prawo pozytywne ma do spełnienia doniosłą rolę w postqxnvaniu moralnym człowieka i dlatego jest nic/będ nym uzupełnieniem prawa naturalnego. Nie oznacza to jednak, że prawo pozytywne w każdym wypadku odpowiada stojącym przed nim zadaniom Jest bowiem dziełem ludzkim i nosi znamię niedoskonałości. Nic rzadko więc się zdarza, że zamiast „wzmuszać” moralność, „wmusza" raczej elementy nicmoralności, zamiast przydawać siły normom prawa naturalnego, przyczynia się do ich osłabienia, a nawet w dziedzinie działań obojętnych mc rzadko zamiast ładu i efektywności społecznego działania powodu