Snap03

Filozofia przyrody jako nauka filozoficzna

się kwestie dotyczące istoty organizmów żywych. W tym kontekście nasuwa się też podstawowe pytanie, czy jest zasadnicza, istotowa różnica między organizmami żywymi a materią nieożywioną.

W ramach zagadnień dotyczących natury przyrody muszą się pojawić zagadnienia związane z ewolucją i to zarówno całego Kosmosu, jak i życia na Ziemi. Bowiem kwestia, co jest przyczyną ewolucji Wszechświata i zachodzących w przyrodzie zmian, stanowi jedno z podstawowych pytań filozofii przyrody.

W obręb filozofii przyrody włączam zatem zagadnienia dotyczące przyrody ożywionej. Nie wydaje się bowiem słuszne przenoszenie refleksji nad bytami ożywionymi z filozofii przyrody, pojętej jako kosmologia filozoficzna, do jakiejś innej dyscypliny filozoficznej. Byty ożywione są częścią przyrody. Ich działanie, interakcje ze środowiskiem zmieniają w istotny sposób to otoczenie. Z kolei badania podejmowane przez nauki biologiczne wskazują na wiele cech wspólnych organizmów żywych i materii nieożywionej. Coraz lepsze poznawanie funkcjonowania poszczególnych organizmów, jak i całych ekosystemów, pozwala na lepsze zrozumienie nie tylko praw rządzących materią ożywioną, lecz również praw rozwoju całego Kosmosu. Wszystko to przemawia za włączeniem do filozofii przyrody zagadnień dotyczących specyfiki przyrody ożywionej. Natomiast nic nie stoi na przeszkodzie, by filozofię przyrody podzielić na filozofię przyrody nieożywionej i filozofię przyrody ożywionej.

Następna grupa szczegółowych kwestii dotyczy natury czasu i przestrzeni. Z jednej strony bowiem, czas i przestrzeń stanowią istotne kategorie, przy pomocy których porządkujemy w naszym poznaniu obserwowane przez nas zjawiska i procesy, z drugiej zaś, czasowość i przestrzenność wydają się być istotnymi właściwościami przedmiotów fizycznych; istnienie obiektów w przyrodzie odbywa się w czasie i przestrzeni, w zasadzie nie sposób wyobrazić sobie jakiegoś obiektu materialnego, który byłby poza przestrzenią i poza stłumieniem czasu. W tym obszarze zagadnień pojawia się również pytanie o początek czasowy Wszechświata. Tu może być również miejsce na ewentualne wskazanie przygodności, niekonieczności tego świata. Z tą kwestią łączy się ściśle zagadnienie pochodzenia świata materialnego czyli pytanie o stworzenie.

W przyrodzie obserwujemy pewne prawidłowości w zachodzeniu rozmaitych zjawisk. Prawidłowości te ujmujemy w prawach przyrody. Dla filozofa przyrody istotne jest określenie statusu tych praw, a w szczególności: czy wyrażają realnie istniejące w przyrodzie prawidłowości, czy też zostały narzucone przyrodzie przez nasz umysł, który dzięki nim porządkuje regularności w zachodzeniu zjawisk. Wśród problemów badanych przez filozofa przyrody powinny znaleźć się również kwestie dotyczące przy czy nowości, a także próba rozstrzygnięcia kontrowersji między determinizmem a indeterminizmem. Z tymi zagadnieniami wiąże się do pewnego stopnia kwestia, dlaczego pewne zjawiska możemy opisywać przy pomocy matematyki, a zatem stawiany przez M. Hellera problem matematyczności przyrody, czy szerzej racjonalności Kosmosu.

Ostatnie wymienione kwestie nakładają się na problemy epistemologiczne. Od rozstrzygnięć z zakresu gnoseologii zależy sam sposób postawienia tych zagadnień. Jak się zatem wydaje, filozof przyrody nie może w swych rozważaniach pomijać problemów epistemo]ogicznych. Podział na przedmiot i podmiot poznający, obecny w klasycznej filozofii, nie może być tak sztywno przeprowadzony. Obserwator sam jest bowiem jakąś częścią przyrody i sposób ujmowania przez niego otaczającego go świata w pewnej mierze zależ}' od środowiska, w którym żyje. Jednocześnie nasz specyficzny aparat zmysłowy może mieć pewien wpływ na sposób ujmowania rzeczywistości. W szczególności z jednej strony, jesteśmy w stanie rozróżniać przedmioty i zjawiska fizyczne między sobą, a z drugiej zaś, tworzyć pojęcia ogólne, takie jak na przykład kamień, skała, drzewo, pies, człowiek, i klasyfikować otaczające nas obiekty. Zdolność rozpoznawania wspólnych cech różnych przedmiotów czy zjawisk jest uwarunkowana zarówno właściwościami rzeczywistości materialnej, jak i cechami aparatu poznawczego człowieka. Z kolei przy badaniach mikroświala kwestia obserwatora

35