skanuj0008 (351)

■ występuje' tylko wtedy, gdy proporcje ludności wiejskiej i miejskiej zmieniają się na korzyść mieszkańców miast.

•Pojęcie urbanizacji występuje u S. Greera w jeszcze jednym istotnym znaczeniu, które odnosi- się 'do zagadnień znacznie bardziej'podstawowych i ogólnych niż procesy koncentracji ludności w miastach. S. Greer pisze: „Nacisk, jaki w ciągu ostatnich trzech stuleci położono na opis procesów koncentracji ludności w miastach, odwraca! niekiedy uwagę od kwestii znacznie, bardziej podstawowych: jakie .są cechy.społeczeństwa, .w którym te procesy koncentracji stają się nie tylko,możliwe, ale-nawet konieczne? Dziś, gdy wielu badaczy kwestionuje prymat dawnych miast i przewiduje znacznie większą dekoncentrację ludności, niż to ma miejsce obecnie, wydaje się pożyteczne pojmowanie urbanizacji nie jako zwielokrotnienie miast w dawnym stylu, ale jako proces charakterystyczny dla całego społeczeństwa. Proces ten może być określony jako wzrost społecznej skali (an increase In societal scalę/¹¹³.

W porównaniu do dwóch poprzednich znaczeń „urbanizacja” w tym trzecim znaczeniu uważana jest za pojęcie ogólniejsze, gdyż termin ten obejmuje takie czynniki, które warunkują powstawanie i rozwój miast. Masowy odpływ ludndści ze wsi do miast możliwy jest bowiem tylko wtedy, gdy występują dwa bardzo blisko ze sobą powiązane zjawiska. Po pierwsze, powszechne zastosowanie znaleźć muszą nowe technologie i nowe źródła energii, a po drugie, stworzone muszą być warunki pozwalające na szeroką koordynację zachowań ludzi w przestrzeni geograficznej. Rozwój miast związany jest ściśle z powstaniem geograficznego podziału pracy, a ten nie byłby możliwy, gdyby nie . usprawnienia w transporcie oraz w środkach ułatwiających szybką wymianę informacji. Czynniki te warunkują z kolei rozwój wielkich organizacji formalnych, które przyczyniają się do gwałtownego wzrostu produktywności poszczególnych społeczeństw wykorzystujących nowe wynalazki techniczne ^u.

Uwagi powyższe świadczą o bardzo bliskich związkach pomię-

¹¹ Ś. Greer, The Emerging City, s. 33.

¹⁴ S. Greer, The Emerging City, s. 41-43 i tenże: The Urbane Vieio, s. 080 - 285.

dzy wzrostem społecznej skali a innymi zjawiskami społecznymi, zwłaszcza rozwojem .społeczno-ekonomicznym oraz procesami modernizacyjnymi.. Zdaniem S. Greera, wzrost .-społecznej -skali przejawia się między innymi we wzroście wzajemnych'zależności pomiędzy ludźmi, w szerokim przepływie informacji, ~ a także w rosnącej roli ogólnokrajowych organizacji biurokratycznych. W- ujęciu przestrzennym proces ten charakteryzuje długą ewolucję,' jaką przeszły .'współczesne społeczeństwa od prostych układów, w .których dominowały małe i samowystarczalne społeczności lokalne, do układów złożonych, w których większość miast i wsi jest ze sobą ściśle funkcjonalnie powiązana^1S. E. Shevky i'W. Bell piszą: „Jeżeli społeczną skalę pojmować będziemy jako zakres wzajemnych oddziaływań i zależności, to poprzednie stulecie było świadkiem gwałtownego zwiększania się skali amerykańskiego społeczeństwa. Nie tylko jego części składowe stały się bardziej od siebie uzależnione, co wynika ze wzrostu wzajemnych oddziaływań, ale społeczeństwo to wchodzi także w związki z większością ludzi na kuli ziemskiej. Jednocześnie zmniejszył się zakres oddziaływań i stopień zależności od bezpośredniego społecznego otoczenia: «świadomość ogólnospołeczna*, generalnie rzecz biorąc, staje się coraz ważniejsza, spada natomiast znacze-.nie “świadomości lokalnej — sąsiedzkiej** ¹⁶.

Podobnie określa proces urbanizacyjny także D. Popenoe, stwierdzając, że jeśli chodzi o społeczności lokalne, to termin ten należy odnieść do procesów, w wyniku których poszczególne części systemu stają się bardziej wyspecjalizowane (podział pracy), przez to bardziej współzależne, co w efekcie tworzy całość bardziej złożoną"¹⁷. Takie same tendencje obserwowane są również w Polsce. Autorzy wydanej ostatnio pracy zbiorowej, poświęconej przemianom systemu osadniczego w powojennym trzydziestoleciu, piszą: „Ewolucję gospodarki narodowej w przestrzeni cechuje rozwój od małych, izolowanych

^JS S. Greer, The Emerging City, 5. 33 i 44-48.

¹⁸ Eshref Shevky, Wendell Bell, Social Area Analysis, Stanford Łfnlversity Press, Stanford Cal. 1955, s. 7.

¹⁷ David Popenoe, On t/ie Afeaning of *TJrban» in Urban Studśes, w: Urbanism, Crbanization and Change, s. 72.    ^;

13