skanuj0010

186 Ocalenie przez muzykę

funkcjonowania jest uznanie suwerenności tych, do których się zwraca — tylko ci, co rządzą się autonomicznym prawem, płynącym z wewnętrznego osądu i których akces jest zawsze świadomy i własnowolny, są prawdziwymi odbiorcami słowa. Miałby więc słuszność stary Kant ze swą protestancką nieufnością: w przeciwieństwie do muzyki język oznacza suweren-' ność i etyczność, a etyczność oznacza kulturę; muzyka pozostaje poza jej obrębem. Cała uduchowiona': matematyką muzyczna służyłaby w gruncie rzeczy irracjonalnej magii, przygotowywała mądrze obmyślone chwyty, aby uwikłać i oszołomić; jej chytrość sięga tak daleko, że nawet liczbę i miarę — czystą rozumność —• zużytkowuje na korzyść tego, co pozaro-zumne.

Sytuacja miałaby się tedy w ten sposób: z jednej strony język, jednostka, wolność, .pełne światło świadomości, prawo moralne; z drugiej podważenie indywidualności, medium sił ponadosobowych (istnieje nieludzki kosmiczny tragizm muzyki, tak jak i jej nieczłowiecza kosmiczna czułość), poddanie się temu, co nieświadome i niekontrolowane, nieobecność normujących pojęć, Z jednej strony ciąg uzasadniających się idei, określone treści, które coś komunikują, czegoś się domagają, ku czemuś prowadzą, uruchamiają -przynajmniej potencjalnie — mechanizm zwrotny między mówiącymi i słuchającymi jako depozytariuszami jednego, równo rozdzielonego dobra, nieograniczony ruch rozprzestrzeniania Się pojęć, propagowanie duchowego życia. Z drugiej strony bezpoieciowa forma, wypełniona niejasną uczuciowa zawartością, brak dwustronnego' przepływu warunkującego ludz-kie~^ofożumleńie, z góry niejako założona wyjątkowość i ekskluzywnośc przeżycia, zabawianie się jakby samym przepływem czasu, samą jego pulsacjąT na-łibjpstwem chwil zgęszczonych i rozrzedzonych, przy-'ftftglanych do pędu i powstrzymywanych w biegu, iprzygaszeń i rozbłysków — igraszki zdolne zaiste doprowadzić do irytacji umysł solidny a prostolinijny. A więc po jednej stronie sytuowałaby się ekspresja juko przekazywany_sens (powtórzmy: świadomość, po-józumi^ie,“wolność, etyczność), po drugiej ekspresja-, Juko gra egzystencji z samą sobą w jej macierzystym ulomencie, jakim jest czas. Gra ta, jak widzimy, przebiega na zupełnie innej płaszczyźnie niż krążenie dyskursu, życia skupionego wokół wspólnie pojmowanych wartości. Cała jej dyscyplina, precyzyjna organizacja, gdzie święci triumfy najwyższa ludzka przemyślność, zdaje się nie służyć ani porozumieniu, ani Utrwalaniu Tiorm, ani jakimkolwiek zasadom istnienia zbiorowego; zdaje^Hę~wśkazywać na celowość in-imgo rodzaju.

Alians poezji i muzyki nie był nigdy prawdziwym przymierzem, wynika to jasno z przedstawionych wy-|lj zestawień. Niepodobna połączyć trwale obu dziedzin, ponieważ każda rządzi się niewspółmiernymi | drugą zasadami, posiada całkiem odrębną moralność. W historii kultury, owszem, udzielały sobie poparcia, lecz z pobudek raczej zewnętrznych: na chwałę Bożą w dziełach religijnych lub na przykład gwoli celebra-Oji ludzkich uczuć w pieśni romantycznej — aby tym Klębiej wycofać się w swoje odrębne, zawarowane ob-Itary. Dla języka muzyka jest wyzwaniem, jak gdyby ślepym obszarem w kręgu ekspresji; jest i silniejsza,

I słabsza, wywyższona i zepchnięta, przedmiot zazdrości, i lekceważenia — jest tak niepokojąca, ponieważ jest dla niego obrazem tajemnicy źródła. Ale w jakim no lisie i w jakim stopniu można ją obronić przed zarzutami Kanta, wykazać jej twórczy charakter, rolę pozytywną, odsłaniającą i regulującą, realizowaną na