strona066

66 4. WYMIAROWANIE

66 4. WYMIAROWANIE

4.13.

L_    _C

D.

_F

RYS. 4.35

Rodzaje wymiarów

Tolerowanie wymiarów liniowych

Pojęcia podstawowe - definicje

Wyznaczanie dopuszczalnego zakresu wartości geometrycznych cech konstrukcyjnych elementów nazywa się tolerowaniem geometrycznym. Różnica dopuszczalnych wartości tolerowanego parametru nosi nazwę tolerancji. Dopuszczalny obszar zmienności tolerowanego parametru jest polem tolerancji. Tolerancje geometryczne obejmują: tolerancje wymiarów (wraz z pasowaniami), tolerancje kształtu i położenia oraz falistość i chropowatość powierzchni. Tolerancje te są znormalizowane, co umożliwia jednoznaczny opis wymagań na rysunkach konstrukcyjnych oraz kooperację w przemyśle maszynowym.

Celem tolerowania wymiarów geometrycznych jest zapewnienie zamienności części, utrzymanie właściwych parametrów użytkowanych urządzeń oraz odpowiednio dużej ich trwałości.

Wymiary umieszczane na rysunkach są wymiarami nominalnymi, nieosiągalnymi ze względu na nieuniknione błędy wykonania. Zadaniem konstruktora jest określenie dopuszczalnych granic, w jakich mogą zawierać się wymiary rzeczywiste - przez podanie wartości dwóch wymiarów granicznych: górnego (największego) i dolnego (najmniejszego). Wymiary graniczne uzyskuje się za pomocą odchyłek: górnej i dolnej, ustalonych względem wymiaru nominalnego. Odchyłki mogą mieć wartości dodatnie, ujemne lub równe zero. Jak podano wyżej, różnica wymiarów granicznych, określająca obszar dopuszczalnej zmienności wymiaru rzeczywistego, jest tolerancją wymiaru.

Sposób tolerowania wymiaru zależy od rodzaju wymiaru. Rozróżnia się: wymiary liniowe i kątowe, a te z kolei dzielą się na: zewnętrzne, wewnętrzne, mieszane i pośrednie. W zależności od kolejności obróbki danych powierzchni wymiar mieszany może mieć charakter wymiaru zewnętrznego lub wewnętrznego. Wymiary zewnętrzne, wewnętrzne i mieszane toleruje się zwykle w głąb materiału, a wymiary pośrednie - symetrycznie względem linii zerowej, określanej przez wymiar nominalny.

Wymiar nominalny (A j, to liczba wyrażająca w przyjętych jednostkach miary wartość liczbową długości; wymiar jest podawany na rysunkach jako linia zerowa.

Wymiar nominalny może być (rys. 4.35):

• zewnętrzny, np. Cii⁷— określany umownie jako wałek, w tym

również elementów niewalcowych;