str 118 119

Mimo łacińskiego tytułu dzieło to w całości napisane jest po polsku. Około 1560 roku rozpoczął budowę twierdzy w Rożnowie nad Dunajcem — zachowany beluard dowodzi, że była to pierwsza w Polsce (obok fortyfikacji Gdańska) fortyfikacja bastionowa typu starowłoskiego.

2.    Bolesław I Chrobry (967—1025). Władca Polski od 992 roku. Okazał się znakomitym wodzem i zręcznym politykiem. Stając do walki z o wiele potężniejszym cesarstwem niemieckim, usiłował zjednoczyć wszystkie siły zachodniej Słowiańszczyzny dla odparcia agresji. W 1003 roku wkroczył do Pragi, przyłączając Czechy, Morawy i Słowację do swego państwa. W trzech wojnach z Niemcami (1003—1005, 1007—1013, 1015—1018) utracił najpierw Czechy (1004), a następnie Morawy i Słowację (1017—1018), ale odparł najazdy cesarza Henryka II i pokojem w Budziszynie uzyskał przyłączenie do Polski Milska i Łużyc. Wmieszał się do walk między książętami Rusi Kijowskiej i w 1018 roku, po zwycięstwie pod Wołyniem (nad Bugiem), wkroczył do Kijowa. W drodze powrotnej przyłączył do Polski utracone przez Mieszka I Grody Czerwieńskie. W 1025 roku koronował się na króla.

3.    Jan Karol Chodkiewicz (1560—1621). Służył pod rozkazami Żółkiewskiego (przeciwko zbuntowanym Kozakom Nalewajki w 1596 roku) i Jana Zamoyskiego, z którym wziął udział w zwycięskiej wyprawie do Mołdawii (1600). W 1601 roku został hetmanem polnym litewskim, a w 1602 roku objął po Zamoyskim naczelne dowództwo w Inflantach: odebrał Szwedom Dorpat i pobił ich pod Białym Kamieniem (1604). Już jako hetman wielki litewski rozbił Szwedów pod Kircholmem (1605). W 1609 roku, mając tylko 2000 żołnierzy, zdobył Parnawę (miasto i zamek) oraz uwolnił od szwedzkiej blokady Rygę; po drodze zaskoczył eskadrę szwedzką pod Salis — przy pomocy zaimprowizowanej floty spalił dwa okręty, a resztę rozproszył. Następnie pobił Szwedów nad rzeką Gauja i zdobył Dynemunt. Był Chodkiewicz przeciwnikiem interwencji polskiej w Rosji, ale gdy położenie stało się tam niebezpieczne, objął w 1611 roku dowództwo, by ratować sytuację. Dostarczył posiłki i żywność wojsku polskiemu w Moskwie, a w 1612 roku ruszył z odsieczą, jednak i>o trzydniowych walkach musiał się cofnąć. W 1616 roku został wojewodą wileńskim. W 1621 roku, gdy gotowała się wielka wyprawa turecka przeciwko Polsce, a hetmanów koronnych zabrakło (Żółkiewski poległ, Koniecpolski zaś znajdował się w niewoli), Chodkiewicz objął naczelne dowództwo i stawił Turkom opór pod Chocimiem. Zmarł ha zamku chodmskim, na dwa tygodnie przed odwrotem Turków.

4.    Jan m Sobieski (1629—1696). Po matce prawnuk Żółkiewskiego; brat jego, Marek, zginął z rąk Tatarów. Był więc Sobieski, jako pogromca Turków i Tatarów, „mścicielem*’ i takim kształtowała go historyczna legenda. Ale początki były nieco inne. Chrzest bojowy otrzymał Sobieski w 1649 roku na Ukrainie, w walkach z Kozakami. Jako pułkownik przeszedł w 1655 roku na stronę Karola Gustawa, składając mu przysięgę wierności wraz z całym wojskiem kwarcianym, ale już od końca marca 1656 roku walczył przeciwko Szwedom pod rozkazami Stefana Czarnieckiego, a następnie Jerzego Lubomirskiego. Został chorążym wielkim koronnym, a w trzydniowej bitwie pod Warszawą (1656) dowodził¹ własnym pułkiem i posiłkującymi Polskę Tatarami. W 1665 roku został po rokoszaninie Lubomirskim marszałkiem wielkim koronnym, a w 1666 roku — hetmanem polnym koronnym (po zmarłym Czarnieckim). Jako jeden z przywódców stronnictwa francuskiego i mąż Francuzki, Marii Kazimiery d*Arquien, nie cieszył się Sobieski popularnością wśród mas szlacheckich, ale jego wielkie zwycięstwa na wschodzie zdobywały mu stopniowo sympatię szerokich kręgów społeczeństwa. W 1667 roku pobił Kozaków i Tatarów pod Pod-hajcami, w następnym roku został hetmanem wielkim koronnym, w 1671 roku rozbił Tatarów pod Bracławiem i Kalnikiem, w rok później poprowadził zwycięską wyprawę na czambuły tatarskie, a w 1673 roku rozgromił Turków pod Chocimiem, zmazując w ten sposób hańbę traktatu buczackiego. W 1674 roku został królem. Pobił Tatarów pod Lwowem (1675) i powstrzymał Turków pod Żórawnem (1676), zmuszając ich do zwrócenia Polsce Białej Cerkwi i Pawołoczy (Kamieńca i Podola nie udało się odzyskać). Zmieniwszy swą orientację polityczną z profrancuskiej na proaustriacką, ruszył w 1683 roku na odsiecz Wiednia, zadając tam Turkom druzgocącą klęskę. Zwyciężył również pod Parkanami, nie wynosząc jednak politycznych korzyści z wyprawy wiedeńskiej. W kraju jego liczne wysiłki w kierunku reformy państwa i aktywizacji na arenie międzynarodowej były sabotowane przez magnatów.

5.    Stanisław Koniecpolski (1591—1646). Zaczynał służbę jako rotmistrz i pułkownik pod komendą Żółkiewskiego; walczył pod Kłuszynem (1610). W 1619 roku

119