temat V (4)

82

82

Rzęski mają kształt lekko skręconej spiralj.o równej, grubości-na całej długości. Długość rzęsek jest bardzo różna i wynosi od jednego do kilkudzieiięciu nanometrów. Rzęski wjłodłożachjriynnych są zazwyczaj dłużSZ? niŻMppdloiflchjila-Jych. Z 3titychczasowych badań wytfikaT że rzęski bakterii stanowią cytoplazmaty-czne wypustki, które składają się z pojedynczej fibiyli lub z ich pęczków.

Znajomość budowy i drugorzędowej struktury DNA daje podstawy do zrozumienia zjawisk genetycznych. Jak dotąd, mechanizmy replikacji, zmienności i przekazywania cech poznano najlepiej u bakterii.

W komórce bakteryjnej znajdują się różnego typu ziarnistości, kt&ych ilość zwiększa się, zwykle-w-tlaiych komórkach. Zjarnistaśęijnioga mieć charakter związków organicznych, jak wiclęaikrpwćc. Jipidy.-peptydy_rlub-wią^ów--nie-organicznych (węglan wapnia, wodorotlenek żelaza, kropelki s iarki.il p.X_Występu-jącc ziarnistości stanowią dla komórki rezerwę pożywienia, która w określonych warunkach może być wykorzystanaTzuzyta przez nią w różnych procesach metabolicznych (rys. 58, 59 i 60).

Rysunek 58. Kształty bakterii: a - ziarniak (coccur), b - dwoinka (dlplococcus), c - czwórniak (/e-Iracoccus), d - paciorkowiec (slrtptococcus), e - pakiet owiec (sarctna), f - gronkowiec (uaphylo-coecui), g - pałeczka (bacleriurn), h - laseczka (baclllus), i - przecinkowiec (Wfcrio), k - tnibowiec (iplrillum). | - hetek (splrochaela)

Wiele bakterii zaopatrzonych jest w swoistejiarządy-rucllH. które nazywa się rzęskami. Rzęski bakteryjne są widzialne przy użyciu specjalnych metod zaprawiania i barwienia. Jeśli chcemy obserwować rzęski, nie stosując barwienia, to możemy umieścić zawiesinę bakterii w żelatynie lub gumie arabskiej (aby zmniejszyć szybkość poruszenia się) i obserwować tak przygotowany preparat bezpośrednio pod mikroskopem. Metoda ta pozwala na stwienizenie ruchliwości badanego szczepu w hodowli, co stosuje się w diagnostyce bakterii.

W związku ze sposobem ułożenia rzęsek bakterie dzielą się na 5 grup:

ł) bezrzęse (atricha) - bakterie nie mające rzęsek;

2)    jednorzęse (monotricha) - bakterie mające jedną biegunową rzęskę;

3)    dwurzęse (ditricha) - bakterie mające po jednej rzęsce na obu biegunach;

4)    czuborzęse (tophoiricha) - bakterie mające pęczek rzęsek na jednym lub obu biegunach;

5)    okołorzęse (perifiicha) - bakterie mające rzęski rozmieszczone na całej powierzchni komórki.

Szybkość poruszania się bakterii zależy od wielu czynników; przeciętnie wynosi ona od 20 do 60 pm/s.

Wśród bakterii spotykamy i takie formy, którejiie mają rzęsek, ale są ruchliwo, np. należące do rodzaju Beggiatoa. Sposób poruszania się tvćh niturzęsionych bakterii polega prawdopodobnie na periodycznych zmianach kształtu bakterii. Od właściwego ruchu bakterii należy odróżru2"łżw7 ruch Browna przejawiający się tym, że drobne bakterie wielkości poniżej 5 pm, oglądane pod mikroskopem, drgają. Ruch ten spowodowany jest drganiem cząsteczek płynnego środowiska, które napotykają na swej drodze komórki bakterii, wprowadzają je w ruch przez uderzenie. Ruchy Browna są bezładne.