Zdjęcie1249 (3)

Na przykład Języki, wy będzie to nowocuwy fnmcuiki ety ilarolylna inki, lilnleją tytko«' o ile i| używano prm ludil, tj. mówią nimi I mirą j# lililorywno zNorowośd, tyjąc* na P*^wfl*ⁱⁿ obuariw w pewnym okresie, om niektóre rozproszone jednostki, tyjące gdzie Indziej lub w okresach później* szych. DU filologa języki posiadają Ukle cechy, Jakie posiadają lub posiadały dU owych zbiorowości. Islam jako system religijny Istnieje tylko o tyle, o Ul pewna liczna I slotons zbiorowość ludzka na Wschodzie wierzy weń I stosuje się do jego obrządku; badacz re-lifłl patrzy nań oczami tej zbiorowości lub oczami poszczególnych sekt 1 szkól teologicznych, które wprowadzały do niego zmiany. Bank Anglii jako system ekonomiczny Istnieje tylko o tyle, o ile pewna liczba ludzi w Anglii i gdzie indziej wykonuje pewne działa* nia ekonomiczne l ma pewne doświadczenia, dzięki którym „bank" jest rzeczywistością i wywiera wpływ na życic ludzkie; badacz gospodarki muii go brać takim, jaki znajduje w sterze doświadczenia i działalności tych ludzi, uwzględniając wszystko to, co znaczy on dla udziałowców, dyrektorów i urzędników, przedstawicieli, korespondentów, dłużników i kredytodawców. Platoński system filozoficzny to system istniejący w sferze myślowej działalności i doświadczenia samego Platona i wszystkich jego uczniów, czytelników i krytyków od starożytności do dnia dzisiejszego; obiektywny historyk filozofii i nauki musi go studio-waó jedynie o tyle, o ile był on rozumiany przez tych wszystkich ludzi.

Załóżmy, że badacz pomija współczynnik humanistyczny: język francuski staje się wtedy ogromną masą pozbawionych związku dźwięków, wydawanych przez stulecia przez setki milionów ludzi, należących do gatunku homo sapiens, oraz z jeszcze bardziej ol* brzymią i chaotyczną masą procesów fizjologicznych, jakie przebiegały w ciałach tych jednostek. Islam lub Bank Anglii objawią się jako jeszcze bardziej oszałamiający chaos dźwięków, ruchów dała, procesów fizjologicznych, stosów drzewa, kamieni i zaprawy murarskiej, mas poplamionego papieru. Podobnie, filozo-fta Platona (chyba la badaci Jest przygotowany do traktowania jej jako nadludzkiego, absolutnego lysto-mu czystych, obiektywnych ..Idei") rozpada alg na procesy organiczne, diwlęki, tony papieru, farbę drukarską. W takim niewyczerpanym chaosie przyrodniczych przedmiotów 1 procesów uczony molo znaleźć pewne rodzaje względnie zamkniętych systemów przyrodniczych, Jak np. typowe reakcje organizmów na pewne kategorie bodiców zewnętrznych, ale tą one równie niewspółmierne z empiryczną rzeczywistością, odkrywaną pierwotnie przez badacza języka, religil, gospodarki lub filozofii, jak systemy elementów chemicznych, które wchodzą w skład farb malarskich, z portretem Gainsborough lub krajobrazem Turnera.

Przełożył Jerzy Szacki