FizykaII13701

132

żelaza na pionowej osi pomiędzy cienkiemi i równoległemu od siebie deskami drewnianemi, których odległość od tego drążka tylko 2 milimetry wynosiła, i przytwierdziwszy tę oś do wału mniejszego krążka machiny odśrodkowej, wprawiał tenże w ruch wirowy przez kręcenie większego krążka przynależną korbą. Za każdem przejściem drążka pomiędzy rzeczonemi ściankami powstawało pewne huczenie, wynikające z wstrząśnienia powietrza, a za przyśpieszeniem obrotów jego zamieniało się to huczenie na wyraźny ton, bardzo nizki i nadzwyczaj pełny, skoro ów drążek 7 do 8 obrotów w jednej sekundzie wykonywał, zatem 14 do 16 gwałtowniejszych wstrząśnięć powietrza w tym czasie następywało. Zmniejszając wreście średnicę koła zębatego, a tóm samem szerokości natężenie drgań płytki elastycznej w odpowiednim stosuuku do średnicy koła większego, posunął Savart także granicę wysokich tonów aż do 48,000 drgań na sekundę, a Desprez przekonał się, że ucho muzyczne potrafi jeszcze dokładnie rozeznać wysokość tonu, któremu 73700 drgań w 1" odpowiada.

Użycie syreny i przyrządu Savarta do oznaczenia liczby drgań, odpowiadających pewnemu tonowi, nie jest jednak tak łatwe, jak się wydaje, bo obydwa te narzędzia potrzeba zawsze sprowadzić .do jednotonności z dźwiękiem, badaniu poddanym, a to wymaga bardzo wprawnego ucha. Dla usunięcia tej trudności zaprowadził Duhamel inną jeszcze metodę obliczania drgań, tak zwaną metodę graficzną, która polega na przytwierdzeniu lekkiego ostrza do końca ciała dźwięczącego, np. pręta wprawionego w drganie, nadając mu takie położenie, iżby mógł kreślić drgania swoje na odpowiednio przyrządzonej powierzchni, np. na papierze, powleczonym lekką warstwą sadzy i naklejonym na szklannym lub metalowym walcu, który będąc osadzony na pionowej lub poziomej osi, obraca się za pomocą rączki w jednę lub drugą stronę i posuwa się zarazem w kierunku tejże osi wskutek obracania się śrubowego na niej nacięcia, czyli gwintowanego wrzeciona w odpowiednio gwintowanej mutrze. Jeżeli pręt nie drga, a walec się obraca, ostrz kreśli biały ślad spiralny na czarnem tle, które podczas obrotu jego zwolna się podnosi i znowu opada; jeżeli zaś pręt podczas obrotu walca przejdzie w drgania, wówczas ślad spiralny jest falowaty i za-