img907

i pisanych, które — jak pisze Henryk Wróbel — „powinny dać pewną odpowiedź na pytania: a) które elementy systemu -językowego powtarzają sdę we wszystkich tekstach, b) które są ograniczone do niektórych tylko tekstów łub przynajmniej w nich przeważają, a które używane są zupełnie dowolnie, wreszcie c) czy cechy gramatyczne i leksykalne są równoważnymi kryteriami klasyfikacyjnymi, czy nie”²⁵.

Powstały już pierwsze próby typologii tekstów mówionych²⁶. Okazuje się jednak, że różne są wyznaczniki typologiczne, przy czym nawet wówczas, gdy główne parametry wyznaczające klasę tekstów są względnie jednorodne (typ kontaktu i typ sytuacji, w jakiej dokonuje się akt mowy), konkretne teksty wykazują znaczne zróżnicowanie językowe, a większość chyba ma charakter synkretyczny, mieszany. Trwają poszukiwania kryteriów typologicznych, które nie zawsze zbliżają nas do poznania ważniejszych odmian polszczyzny i ich wewnętrznych wariantów. Nie sądzę, aby znaczne różnice pomiędzy pracami dotyczącymi klasyfikacji odmian współczesnej polszczyzny przekreślały z góry sens tego rodzaju syntez jako syntez przedwczesnych i mijających się z rzeczywistością konkretnych tekstów W moim przekonaniu nie wolno zapomnieć, iż pierwsze klasyfikacje mają już do pewnego stopnia charakter historyczny: zmieniła się polszczyzna i zmieniły się także poglądy na język. Wydaje mi się, iż każda typologia wniosła coś nowego, czego nie dostrzegali poprzednicy. Nie wszystkie ustalenia i propozycje wymagają weryfikacji, wydają się bowiem oparte na solidnych podstawach. Nasza wiedza o polszczyźmie byłaby bardzo uboga i rozproszona, gdyby takich syntez nie było. Są one konieczne, jeśli naszych badań socjolingwistycznych d stylistycznych nie chcemy ograniczać do czystej empirii.

²³ Uwagi teoretyczno-metodologiczne o badaniu odmian współczesnej polszczyzny. W: Współczesna polszczyzna i jej odmiany. Red. H. Wróbel. Katowice 1980, s. 15.

²⁶ Por. np. A. Awdiejew, J. Labocha, K. Rudek: O typologii tekstów języka mówionego. „Polonica” VI, 1980, s. 181—187. Autorzy wyodrębniają następujące typy tekstów: 1) nieoficjalne: rodzinne, towarzyskie, specjalistyczne, 2) oficjalne: towarzyskie, specjalistyczne i neutralne (s. 185).