IMG
92 (16)

XLI1 HISTORIOZOFIA MICKIEWICZA

datnienie pewnych, istotnych zdaniem autora, tendencji dziejowych^! w ocenie zjawisk, i w doborze faktów, i w ich chronologicznym uszeregowaniu Mickiewicz postępuje z dużą dowolnością^ I tak np- wbrew historii, a śladem wielu utopijnych wyznawców egalitaryzmu chrześcijańskiego, idealizuje poeta pierwotne chrzęści- ' jaństwo. przypisując mu decydującą rolę w obaleniu j ustroju niewolniczego. Wczesne średniowiecze przedstawia jako epokę wolności i sprawiedliwości społecznej. Dla potrzeb tezy o narastającym ucisku w wieku XIX i o szczególnej roli wyzwolenia Polski przemilcza Mickiewicz całkowicie wielką rewolucję francuską, choć potem w Księgach pielgrzymslwa polskiego przyzna, że spełniła ona wielką .rolę w walce z despotyzmem. Drugi i trzeci rozbiór Polski oraz upadek powstania listopadowego potraktowane są jako jeden fakt, przy czym pomieszane zostały różne szczegóły dotyczące tych wypadków historycznych.

Historia ludzkości w ujęciu Mickiewicza jest terenem realizowania się ideału religijnego, ścierania się woli bożej z pierwiastkami zła, działającego poprzez ludzi, fstan doskonałości pierwotnej, upadek w okresie imperium rzymskiego, odrodzenie ludzkości przez Chrystusa > ji średniowieczne chrześcijaństwo', upadek w okresie rmonaróhii absolutnych i początków kapitalizmu — oto jrytm dziejów Europy.

' Natomiast w publicystyce tych lat rola autonomicznie pojętej opatrzności zredukowana jest na rzecz idei

kierującej historią, a 'określanej jako „duch wieku", „duch narodowy". Jednym z ulubionych pojęć Mickiewicza jest żywiołowe, instynktowne uczucie ludów. Można by więc sądzić, że pojęcia religijne historio-zofii Mickiewicza dadzą się sprowadzić tylko do stylizacji i że w gruncie rzeczy mamy ibu do czynienia z systemem idealizmu- obiektywnego, ujmującym historię jako proces coraz pełniejszego realizowania się ideału wotnośęL.poprzez --dĄŻemia mas ludowych (nie należy oczywiście przypisywać temu terminowi Mickiewiczowskiemu precyzji klasowej). Przy czym proces doskonalenia się społeczeństwa ludzkiego zachodzi w walce pierwiastków despotyzmu i wolności.. — każde zwycięstwo despotyzmu prowadzi do wzniesienia się walki o wolność na wyższy poziom.

. Ale sprawa nie jest taka prost^ Źródłem „idei wieku" jest w koncepcji Mickiewiczafióg osobowy i^Po-woduje to cały szereg sprzeczności, z który cłr“łnyśl poety nie może się wywikłać. „Duch wieku" utożsamiany bywa często z „uczuciem religijnym", historia staje się ilustracją tezy o sprawiedliwości bożej. WJłro-ces historyczny wplątane zostało pojęcie opatrzności nagradzającej dobre uczynki, ‘karzącej złe. To mora-ligtycznp-reliigiine interpretowanie historii występuje na j jaskrawiej w pnzedstawieniu dziejów narodu polskiego, wiążąc się bezpośrednio z ideailizacją przeszłości Polski.

Historia narodu polskiego traktowana jest na innej