IMG08

roztworu. W zależności od stanu skupienia fazy wyjściowej poddawanej rozdzieleniu rozróżnia się ekstrakcję ciecz-ciało stałe i ciecz —ciecz (ryc. 90).

Dla efektów rozdzielenia decydujące są własności ekstrahenta, który nie powinien się mieszać z fazą wyjściową i powinien być łatwy do oddzielenia zarówno od niej, jak i od ekstraktu. W skali laboratoryjnej ekstrakcję prowadzi się w rozdzielaczach.

Rozwijanie chromatogramu. Roztwór po ekstrakcji nanosi się na kolumnę przykrytą cienką warstwą rozpuszczalnika. Mieszanina ulega adsorpcji i powinna tworzyć w kolumnie warstwę o grubości 1 - 5°/₀ wysokości kolumny.

Po naniesieniu badanego roztworu przystępuje się do rozwijania chromatogramu, tj. powoduje się przepływ fazy ruchomej przez kolumnę warunkujący migrację rozdzielanych składników. W zależności od potrzeb rozdzielanie prowadzi się jedną z czterech przedstawionych uprzednio metod.

Śledzenie przebiegu procesu chromatograficznego. Kontrola przebiegu procesu chromatograficznego w przypadku rozdzielania substancji barwnych nie nastręcza trudności, gdyż barwne strefy zajęte przez rozdzielane substancje są wyraźnie widoczne. Chromatogramy substancji bezbarwnych można uwidocznić, przeprowadzając składniki mieszaniny w barwne pochodne.

Roztwór wypływający z kolumny zbiera się nie w całości, lecz określonymi frakcjami (porcjami). Ponieważ rozwijanie chromatogramu jest z zasady wielogodzinne, zostały opracowane metody automatycznego zbierania frakcji wyciekających z kolumny. Wszystkie te metody posługują się automatycznymi kolektorami (ryc. 91), składającymi się z urządzenia tarczowego, w którym umieszczone są probówki odbieralniki, i ramienia kierującego do nich wypływający z kolumny roztwór.

Rys. 91. Automatyczny kolektor frakcji; 1 — kolumna chromatograficzna, 2 — urządzenie syfonowe, 3 — urządzenie obrotowe z probówkami

W zależności od zasady zbierania frakcji kolektory dzielą się na. kroplowe (ilość wyciekających kropel), objętościowe (zbieranie określonej objętości cieczy) i czasowe (zbieranie frakcji w odpowiednim czasie).

Badanie i identyfikacja związków w poszczególnych frakcjach. W chromatografii kolumnowej rozdzielczej efekt rozdziału poszczególnych składników mieszaniny określa się za pomocą współczynnika R:

R | p    (4.1)

gdzie x oznacza szybkość przesuwania się pasma substancji badanej w cm/min., y — szybkość przesuwania się menisku w rurce nad wypełnieniem w cm/min.

Identyfikację związków wykonuje się najczęściej za pomocą chromatografii bibułowej lub cienkowarstwowej, tzn. poddaje powtórnemu rozdziałowi chromatograficznemu. Frakcje jednorodne (jednoskładnikowe) można badać metodami optycznymi (kolory metria, spektrofotometria).

4.5. CHROMATOGRAFIA KOLUMNOWO-GAZOWA 45.1. PODSTAWY OGÓLNE

Chromatografia gazowa jest odmianą chromatografii podziałowej, gdzie fazą ruchomą jest gaz obojętny, nierozpuszczający się w ciekłej fazie stacjonarnej. Metoda ta nadaje się do rozdziału mieszanin gazowych lub niskowrzących cieczy. Nośnikiem jest substancja chemicznie nie aktywna, odporna na działanie wysokich temperatur (do 400°C) i mająca zdolność zatrzymywania znacznych ilości fazy ruchomej (do 40°/_o) oraz wykazująca minimalną adsorpcję rozdzielanych substancji.

Nośnik wraz z fazą ruchomą znajduje się w kolumnie chromatograficznej, która jest najważniejszą częścią chromatografu gazowego.

Mieszanina substancji po wprowadzeniu do chromatografu (za pomocą specjalnej strzykawki) zostaje porwana przez gaz nośny i w procesie chromatograficznym dzieli się pomiędzy fazą ruchomą (gazową) i fazą nieruchomą (ciecz). Ponieważ poszczególne składniki badanej mieszaniny są w postaci gazu lub pary, to mają różne rozpuszczalności w fazie nieruchomej, a ich prędkości przechodzenia przez kolumnę są różne. W związku z tym następuje rozdzielenie poszczególnych składników mieszaniny, które w określonej kolejności opuszczają kolumnę, dostając się do detektora, który zapisuje je w postaci krzywych określających zależności sygnałów od czasu lub objętości

131