IMG93

•jcy system języka ogólnego. Jest to proces ciągły, ale szczególnie występujący we wczesnych stadiach rozwojowych danego ^Tjnłfodowega Znamiennym przykładem może tu być wpływ piś-j^^jctwa szesnastowiecznego w Polsce na ukształtowanie się norm _ jg ogólnonarodowego albo analogiczna rola literatury czeskiej $ yęjx. Poprzez ujednolicenie języka, którym porozumiewają się -sobączłonkowie danej zbiorowości, dokonuje się równocześnie

mooearis hiuofyanjm podąga za sobą równoczesne ograniczeni,, oJdrisływaiia estetycznego, zwłaszcza tam, gdzie społeczna ocen. mora wiąże si( nzde wszystko z jego zawartością ideową i świata poglądowi.

Qły ten kompleks zjawisk daje się wspólnie określić jako ideo. logiczne granice wpływu dzida literackiego.

Gdy zatem mówimy, że utwór literacki jest faktem socjalnym jako sposób społecznego działania autora, jako jego czyn, to należy jedno-cześnk pamiętać, że czyn ów dokonuje się w sferze życia zbiorowego każdorazowo ograniczonej przez cztery powyższe czynniki (przy czyni mogą one występować pojedynczo lub w różnych związkach i polącze-sbdij

%

$ $

Działo literackie jest tworem mającym nie tylko genezę społeczną, ale również cel społeczny. Zarówno geneza, jak i cel są wyznacznikami podstawowych właściwości dzida. Jednakże oprócz tego, że jest ono tracmospołecznfjgenezkidu, jest także tworem, który sam stanowi cśródek pewnych stosunków społecznych. Jest niewątpliwie ośrodkiem stosunków zachodzących pomiędzy twórcą a odbiorcami. Ale nie tyk jest także jednym z czynników zespalających wewnętrznie spo-fcznofć czytelników, a poprzez nich wpływa na kształtowanie się więzi zbiorowych w szerszym zakresie. Dzido literackie wyrasta z określonych stosunków socjalnych, ale i samo z kolei stwarza nowe stosunki, jest jednym z elementów łączności międzyludzkiej, skupia odbiorców wokół pewnych wartości, Również reakcje odbiorców na dzieło, choć, tą sprzecznie zdeterminowane i podlegle wpływom utrwalonych w danym środowisko notm, to równocześnie sprzyjają powstawaniu nowych więzi socjalnych. literatura pełni więc ważną rolę jako czynnik in-tegracji społecznej, podobnie jak w innych zakresach światopogląd, wierzenia czy prawo, Mówiąc, że dzida literackie kształtują wspólnotę ludzi, uświadamiają istnienie więzi społecznych, sprzyjają powstawaniu poczucia solidarności zbiorowej, trzeba pamiętać, że dzieje się to na bardzo wielu płaszczyznach.

literatura jest istotnym czynnikiem integracji języka narodowego, Poprzez utwory literackie w dużym stopniu dokonuje się proces scalania różnych r^ioaalnydł odmian językowych w pewien powszechnie obo-integracji kultury i obyczajowości. Literatura utrwala tradycję ™haralfli społeczności, uświadamia jej członkom wartość określonych | skupia ich wokół pewnych wspólnych wartości i wzorów. , ‘ jomość ideowa i kulturalna społeczeństwa zachowuje ciągłość histoól w dużym stopniu za sprawą utrwaleń literackich. To znaczenie htctttuty ze szczególną wyrazistością ujawnia się wówczas, gdy ulegają Ahjj inne rodzaje więzi społecznej, np. państwowe w okresie utraty nińpodległości. Literatura wówczas (przykładem polska poezja to-jjjntyczoa) przejmuje często funkcje nie istniejących instytucji spo-Lgnych i politycznych. Może stać się zasadniczym elementem łączności

2. FUNKCJE DZIEŁA LITERACKIEGO A. Literatura wśród innych dziedzin kultury

Qada literackie są elementami świata kultury. Należą do dziedziny iroróv humanistycznych, do dziedziny przedmiotów stworzonych non ludzi. Most Śląsko-Dąbrowski, budynek mieszkalny, obraz Piasta, rzeźba Fidiasza, przedstawienie teatralne, symfonia Beethoyena, mikroskop, młot kowalski, samochód, sonet Mickiewicza, religia, mit, pawo, parlament, państwo — wszystko to są elementy świata kultury, raiaionego przez człowieka ponad światem natury. Nietrudno sporne, że wymienione tu zostały zjawiska różnorodne: narzędzia i dzieła sztuki, przedmioty służące bezpośrednio czynnościom praktycznym i pewne systemy poglądów, przedmioty proste i skomplikowane, materialne i idealne, instytucje społeczne i zbiory przepisów. Wszystkie one jednak posiadają wspólną cechę: są stworzone przez człowieka w procesie jego społecznej działalności i to je różni od zjawisk natury, przeciwstawia je rzeczywistości przyrodniczej.

Świat tworów kulturalnych jest obszarem wewnętrznie zróżnW,

32