IMGh73 (10)

UKLAI) MATERIAŁU

W trakcie układania materiału nauczania myśl projektanta programu może poruszać się po jednej z dwu dróg: może badać, jak zorganizowany jest obiekt poznania albo jak zorganizowane jest poznawanie obiektu. Dwojaki może też być zasięg projektu: krótszy — lekcja ijednostka tematyczna albo dłuższy — cały kurs semestralny, roczny, wieloletni.

Struktura obiektu pozna ni a. W materiale stanowiącym obiekt poznania (zbiór obiektów poznania) można dopatrzyć się ogólnych zasad nadających owemu materiałowi pewien niedowolny porządek. W materiale nauczania historii może to być chronologia, literatury — kolejność epok literackich, biologii —złożoność organizmu i przystosowanie go do środowiska. Przykłady zasad mniej ogólnych, ale wciąż obejmujących i porządkujących obszerny materiał — to w historii walka klas albo konflikt i typ przyczyny konfliktu (ideologia, granice, rynki zbytu i zasoby), albo przemiany w życiu codziennym ludzi, w biologii tropizmy i równowaga ekologiczna, w literaturze powstawanie i rozwój gatunków literackich. Zasadą może być stopień ogólności, stosunki przestrzenne itd.

Niektóre elementy materiału nauczania są od innych istotniejsze. To na nich — głównych faktach, myślach, pojęciach, regułach, teoriach — opierają się inne, to ich nauczeniu ma przede wszystkim posłużyć program. Jeżeli twórczość poety oddaje koleje jego losu, trzeba będzie uczyć, wiążąc jedno z drugim. Jerome Bruner przytacza przykład przedmiotu nauczania — algebry, której głównymi elementami są reguły przemienności, rozdzielności i łączności; program nauczania ma oddać strukturę wspartą na tych trzech regułach¹. Bez trudu znajdziemy podstawowe fakty, które nadały kształt stosunkom polsko-radzieckim albo stanowiły o przyczynach I wojny światowej.

Owe główne elementy mogą być powiązane ze sobą, tworzyć łańcuch przyczynowo-sk utkowy lub — każdy z nich oddzielnie — znajdować się w różnych łańcuchach tego rodzaju. Na przykład układy między trzema mocarstwami doprowadziły do ustalenia stref wpływów po II wojnie światowej, Polska znalazła się w radzieckiej strefie wpływów, mocarstwa zachodnie przystały na to, żeby ZSRR względnie swobodnie kontrolował Polskę politycznie i gospodarczo.

Układ materiału programowego może oddawać tego rodzaju struktury „obiektywnego" przedmiotu poznania. Mówimy wówczas o logicznym i merytorycznym uporządkowaniu programu, co oznacza tyle, że struktura programu odzwierciedla strukturę obiektów poznania.

Struktura uczenia się. Kolejność materiału nauczania, zamiast odtwarzać strukturę poznawanego obiektu, może oddawać drogę uczenia się go.

Konstruktor programu decyduje wówczas, jaka jest psychologicznie uzasadniona kolejność uczenia się: czego uczyć się najpierw, żeby potem nauka poszła

,'htwo.    .

Żeby nauczyć się przebiegu i postanowień Kongresu Wiedeńskiego, należy

wcześniej dowiedzieć się, jak zakończyły się wojny napoleońskie, w jakiej sytuacji politycznej znajdowała się Europa, jakie interesy miały zwycięskie mocarstwa, jaką politykę przyjęła Francja Burbonów, jakie jest znaczenie pojęcia ..kongres”, jakie obowiązywały obyczaje dyplomatyczne. Mówiąc krótko: co trzeba wiedzieć i umieć wcześniej, żeby z powodzeniem nauczyć się nowych wiadomości i umiejętności.

Na przykład obiektem poznania wskazanym przez hasło programowe może być zamiana zdań ustronie czynnej na bierną „Twój kol kupowałby Whiskas'’ na ..Whiskas byłby kupowany przez mojego kota”. Aby zrozumieć regułę „zastąp podmiot dopełnieniem, a czasownik stanowiący orzeczenie zastąp imiesłowem biernym i odpowiednią formą czasownika posiłkowego być", trzeba najpierw się nauczyć:

—    rozpoznawać zdania w stronie czynnej,

—    rozpoznawać zdania w stronie biernej, rozpoznawać czasowniki w stronie czynnej,

—    rozpoznawać czasowniki w stronie biernej, przekształcać czasownik ze strony czynnej na bierną,

—    rozpoznawać podmiot,

—    rozpoznawać dopełnienie,

—    rozpoznawać orzeczenie, zastępować podmiot dopełnieniem.

znać i rozumieć szereg terminów, w tym imiesłów bierny i słowo posiłkowe (o ile obiektem poznania nie jest tylko umiejętność, lecz i pojęcia związane z tą umiejętnością).

Wygodnie będzie wprowadzić w tym miejscu trzy terminy:

1)    wiedza końcowa (docelowa),

2)    wiedza składowa (przysposobiająca),

3)    wiedza wstępna (uzdatniająca).

Wiedzę końcową o obiekcie poznania tworzą wiadomości, umiejętności i niekiedy wartości. Wiedzę o Świętym Przymierzu tworzą m.in. wiadomości o jego celach i założycielach, umiejętność dostrzeżenia interesu Anglii w decyzji

0    nieprzystępowaniu do Przymierza i wartości — potępienie jako niesprawiedliwego prawa Rosji, Austrii, Prus i Anglii do decydowania o losie państw

1    narodów mniejszych.

Wiedza składowa, przysposabiająca do opanowania wiedzy końcowej, to m.in. wiadomości o tym, co to była zasada legitymizmu, umiejętność szukania w polityce Anglii znamiennego dla niej dążenia do równowagi sił na kontynencie europejskim, uznanie jako wartości moralnej prawa Polski do samostanowienia.

Wiedza wstępna to wiedza, która umożliwia rozpoczęcie poznawania jakiegoś obiektu, a więc taka, którą powinien władać uczeń, nim rozpocznie naukę

1

JS. Bruner W poszukiwaniu teorii nauczania. Warszawa 1974. PIW.