Kompendium Wiedzy geografii23

CZYSTKA ETNICZNA

Jest pewnym działaniem władzy (formą polityki społecznej) prowadzącym do eliminacji innego narodu lub mniejszości etnicznej w celu uzyskania ..hegemonii" lub ..czystości etnicznej” w danym regionie (patrz także deportacja). Podstawą tej polityki jest przekonanie, że jednolitość etniczna regionu stanowi gwarancję jego stabilności społecznej — zapobiega wewnętrznym konfliktom — oraz sprzyja powstaniu państwa narodowego — optymalnej formy organizacji politycznej terytorium.

Czystka etniczna była szeroko stosowana przez nazistów. Ponownie miejscem tego wstrząsającego procederu była na początku lat dziewięćdziesiątych Bośnia, w której czystkę etniczną przeprowadzali Serbowie, oraz Krajina, gdzie jej sprawcami byli Chorwaci. Istnieją różne metody przeprowadzania czystek etnicznych, takie jak: prześladowanie, wypędzenie, niszczenie domów, dobytku, zastraszenie mieszkańców i pozbawienie ich możliwości normalnego życia. Tc sposoby prowadzenia polityki społecznej są ściśle powiązane z różnymi formami: rasizmu, szowinizmu. trybalizmu i segregacji.

DECENTRALIZACJA

Decentralizacja jest procesem odwrotnym do centralizacji, polegającej na maksymalnym skupianiu uprawnień decyzyjnych na najwyższym szczeblu władzy. Decentralizacja dotyczyć może zarówno struktur administracyjnych państwa, jak i różnego rodzaju organizacji (partii, związków zawodowych itp.). Legislacyjnie oznacza ona więcej praw i odpowiedzialności dla niższych ogniw organizacyjnych i wiąże się ściśle z dekoncentracją funkcji władzy.

W 1982 roku we Francji przyjęto regulację prawną, która umożliwiała przekazanie niższym szczeblom organizacji terytorialnej kraju decyzji dotyczących części budżetu na inwestycje. który dotychczas był w gestii centralnej władzy państwowej. Mimo tych zmian Francja, w porównaniu z Niemcami, Stanami Zjednoczonymi i większością wysoko rozwiniętych krajów, pozostała państwem wysoce scentralizowanym.

Dekoncentracja,

deglomeracja

Pojęcie decentralizacji, poza aspektem legislacyjnym, odnosi się także do zjawisk przestrzennych i wówczas można |e traktować jako synonim określeń dekoncentracja, a nawet dcglomeracja (np. przemysłu, miast, funkcji społeczno-gos-IKKlarczych itp.). Należy jednak podkreślić, że dwa ostatnie terminy częściej stosuje się do opisu procesów przestrzennych, natomiast pojęcie decentralizacji — przede wszystkim do /mian sposobu zarządzania, który może mieć także konotacje przestrzenne (np. reforma ustroju terytorialnego Polski z 1999 toku zarówno zmieniła strukturę i kompetencje poszczególnych ogniw administracji, jak i wprowadziła nowy podział przestrzenny kraju).

Decentralizacja procesów gospodarczych (dekoncentracja, dcglomeracja — z francuskiego agglomerer. co znaczy „łączyć tlę. skupiać się", przedrostek dc- wskazuje na proces odwrotny) oznacza przeniesienie fabryk, instytucji, central firm itp. / centrum na peryferie. Często decentralizację tego typu cechuje bardziej efekt polityczny i medialny (propagandowy) niż rzeczywista restrukturyzacja i powstanie nowego układu gospodarczego. Dobrym tego przykładem była prowadzona w latach sześćdziesiątych polityka deglomeracji Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego, która w bardzo niewielkim tylko Mnpniu zmieniła jego strukturę gospodarczą. (Patrz hasła: Centralizacja władzy. Administracyjno-terytorialny podział. ('entrum-peryferie).

DEPORTACJA

Jest ona jedną /. metod polityki społecznej stosowanej przez organy państwa albo władze okupacyjne, która polega na przymusowym wysiedleniu ludności, bez decyzji sądowej, w celu prewencyjnym lub w charakterze kary. Niepożądane lub uznawane przez administrację za niebezpieczne osoby, rodziny, a nawet duże grupy, mogą na mocy decyzji władz zostać deportowane. Jeżeli wobec określonej grupy ludności, bez oficjalnej decyzji administracyjnej, uży-

29