P1010077 (6)

Ttineia

Niektóre ważniejsze klimatypy (rasy) świerka pospolitego (Picea abies (L.) Karst., P. excelsa Link.) (według: Svobody 1953, Mayera 1977 i Myczkowskiego 1977)

i_____KJimatyp (rasa)

Picea excelsa 'baltica'

Świerk bałtycki (rasa bałtycka)

I Picea excelsa ’corcontica ’ Świerk karkonoski (rasa karkonoska)

Picea excelsa I ‘silesiaca ’ Świerk śląski (rasa śląska)

Występowanie    [ _Charakterystyka

ŚWIERKI OBSZARU PÓŁNOCNEGO

Zajmuje najdalej na zachód wysuniętą Tworzy drzewostany mieszane z gatunkami liściastymi, na zachodzie część obszaru północnego zasięgu. Wystę- z bukiem (Mazury), a także z lipą, grabem i jesionem, zaś na glebach puje w północno-wschodniej Polsce. Na ubogich z sosną. Na tym terenie występuje praktycznie we wszy-zachodzie granicę stanowi obszar bez stkich siedliskowych typach lasu (jako domieszka, gatunek panujący świerka, na południu dysjunkcja środko- lub współpanujący) z wyjątkiem boru suchego. Osiąga znaczną wyso-wopolska. a na wschodzie kontynentalne kość — do 50 m. Świerk ten cechuje duży udział formy acuminata I tereny zajęte przez klimatyp świerka rosyj- i chlorocarpa. Pochodzi z refugium¹ środkowo-rosyjskiego. Ze skiego (od wschodniej granicy graba). wspomnianego refugium świerk wędrował (po epoce lodowcowej) drogą północną do Fennoskandii i Laponii, skąd przez północną Skandynawię dotarł do Szwecji. Z ostoi nadwołżańskich i uralskich dotarł „    _1 też w okresie borealnym do północno-wschodniej części Polski.

ŚWIERKI OBSZARU GÓRSKIEGO

Świerk hercyński (sudecki)____.    ^ ■. _„~

Występuje w Karkonoszach, Górach Izer- Należy do świerka z obszaru hercyńskiego. Występuje jako domie-skich i Orlickich na wysokości od 600-700 szka w buczynach, a w reglu górnym tworzy lite drzewostany — m do 1200-1250 (1350) m npm.    \Piceetum hercynicum. Naturalne drzewostany w wyniku eksploatacji

zostały wyniszczone i zastąpione świerkami obcego pochodzenia, które ulegają masowym szkodom (np. Góry Izerskie). Z Karkonoszy świerk ten schodzi na niziny do linii opadów 600 mm rocznie, gdzie tworzy granicę zasięgu. Pochodzi z refugium położonego u podnóża Karpat i Alp Transylwańskich, skąd zaczął wędrować na zachód od późnego glacjału (Dryas) górskimi położeniami przez Beskidy (tu dotarł 8000 l.p.n.e.) ku Sudetom i Górom Kruszcowym (6500 l.p.n.e.) i stąd dalej do Harzu (4500 l.p.n.e.)._

Zasiedla Jesioniki oraz najwyższe położenia Gór Śnieżnych na wysokości od 1325 do 1375 m npm (Śnieżnik Kłodzki). Górną granicę tworzy tylko na Śnieżniku Kłodz-

Należy do świerka hercyńskiego. W warunkach naturalnych osiąga 38 m wysokości. Występuje głównie w formie płaskogałęźnej (ważne kryterium odróżniające go od świerków obcych pochodzeń).

aiyt

1 sięga do równin i obejmuje swoim zasię-\ giem góry w okolicach Kłodzka, a naj-| dalej na północ sięga do Gór Opawskich.

Świerk karpacki (Karpaty Zachodnie)

\ Picea excelsa 'beschidiaca’ Świerk beskidzki (rasa beskidzka)

Obejmuje obszar na zachodzie od Bramy Morawskiej na wschodzie po dysjunkcję środkowo-karpacką w Beskidzie Niskim. iNa północy sięga do granicy swego zasię-| gu, a na południu obejmuje Beskidy 1 Słowackie aż do Vlarskiego Przesmyku. \ Występuje od wysokości 400 do 600 m

Należy do świerka obszaru karpackiego, podobnie jak i świerk tatrzański. Świerczyny beskidzkie należą w Polsce, Czechach i Słowacji do najcenniejszych drzewostanów. Zostały one zubożone w wyniku wprowadzania świerków obcych pochodzeń. Główną ostoją rodzimego świerka karpackiego w Beskidach są przede wszystkim drzewostany I gómoreglowe (np.: Babia Góra, Barania Góra, Skiźyczne, Pilsko, Ro-manka i Rysianka po Raczę, Polica, Gorce i Radziejowa). Świerk ten

npm. Jednogatunkowe świerczyny od rośnie także w Beskidzie Średnim i Małym (szczyty i liczne grzbie-1 (1050 do 1300 (1400) m npm.    ty). W paśmie Pogórza Fliszowego występuje wyspowo. Rośnie też w

\ |    Małych Pieninach i borach nowotarskich. Cenne ekotypy zachowały

się w borach dolnoreglowych świerkowo-jodłowych na glebach u bo- / gich, o kwaśnym odczynie i wilgotnych. Do najbardziej znanych należy tzw. świerk istebniański, rozpowszechniony w Beskidzie Śląskim / ______i Żywieckim, którego drzewostany osiągają zasobność do 1400 m³/ha. |

— obszar występowania stanowi I Tworzy zespół Piceetum tatricum dochodząc do górnej granicy lasu. j wśród świerków beskidzkich. Piętro boru świerkowego rozciąga się od 1200 (1250) do 1550 (1650)

m npm. Występuje też jako domieszka w buczynach, jedlinach, ol-szynkach i jaworzynach. Tworzy też lite dolnoreglowe, naturalne/

^^^wierc2yn^n!nnorenacr^ramfowyc!rKowniez me świerczyny przy-1 [potokowe przenikają także i do regla górnego. Szyszki występują głównie w dwóch formach: vulgaris i acuminata, wyjątkowo f. obo-vata. Tatrzańska ostoja świerczyn górskich jest po alpejskiej jedną z

_1 największych w Europie._

_Świerk wschodnio-karpacki_ I

Obszar występowania obejmuje Karpaty Świerk ten pod względem rangi odpowiada świerkowi hercyńskiemu Wschodnie i rumuńskie. W Polsce wystę- i karpackiemu. Świerk wschodnio-karpacki różni s¹ię od świerka ta-[puje w Bieszczadach (Tarnawa, Sianki, I trzańskiego szybszym wzrostem, jednakże wcześniej od niego ustaje I Smerek). Zwarty zasięg świerka zaczyna w przyroście. Przeważa forma szyszek acuminata. Odznacza się: sza-się od Rusi Zakarpackiej i ciągnie w kie- rą korowiną zbliżoną do jodły, pełną, dorodną strzałą, cennym drew-runku południowym.    j nem i wybitną długowiecznością. Dorasta do 50 m wysokości,

I osiągając pierśnice 100-150 cm w wieku 400-500 lat. Z Karpat ru-|

]    _I rouńskićh pochodzi cenne drewno rezonansowe._

1

Refugia świerka podczas ostatniego zlodowacenia (bałtyckiego czyli Wisły) okresu lodowcowego położone były zasadniczo na 4 obszarach:

—    w środkowej Rosji między północnymi wokółarktycznymi (subarktycznymi) zimnymi stepami i przylegającymi do nich od południa stepami lessowymi,

—    u podnóża Karpat i Alp Transylwańskich (południowa część'Karpat w Rumunii),

—    w obrębie Gór Dynarskich z wybiegami aż do wschodniego brzegu Alp,

—    na Półwyspie Apenińskim.