P1021101 (2)

Rozdział V

Krytyka biblijna

Od samego początku akcentowaliśmy ludzki aspekt Biblii; rozważaliśmy ją właśnie głównie z ludzkiego punktu widzenia. Nie przeoczyliśmy jednak Boskiego aspektu Pisma Świętego. Fundamentalny fakt natchnienia i kwestia sensów wtórnych zakładają Boskie autorstwo Pisma Świętego; w istocie są to realności jedynie dla kogoś, kto uznaje Boskiego autora. Tym sposobem biblista katolicki nie może nigdy mieć całkowicie bezstronnego poglądu na Biblię. Może on — i musi — używać stojących do jego dyspozycji metod naukowych; ale jest zobowiązany do wiary w Boskie posłannictwo tych ludzkich słów, które studiuje. Nie umniejsza to w niczym obiektywności jego ujęcia: jako uczony musi traktować fakty w sposób rzetelny i bezkompromisowy; dla niego zaś Boskie autorstwo Biblii i które uznaje na podstawie wiary - jest faktem podstawowym. Będąc na tych samych prawach co inni, jest on w stanie lepiej zrozumieć słowo Boże niż inni. Nie znaczy to jednak, że autorzy, których pogląd na Biblię jest pozbawiony tego elementu, nie wnieśli wielkiego wkładu do naszej wiedzy o Piśmie Świętym. Egzegeta katolicki nie jest skrępowany swoją wiarą: ona go raczej oświeca. A w wieku Dmno afflante Spiritu i Vaticanum II biblista katolicki nie jest z pewnością skrępowany najwyższym nauczycielskim autorytetem Kościoła.

Jest on wszakże wiemy Kościołowi i spełnia pokładane w nim zaufanie, jedynie jeśli uważa Biblię za to, czym ona jest: za słowo Boga wyrażone słowami ludzi. Musi więc podchodzić do swego zadania w duchu naukowej niezależności, stosując do Biblii zasady krytyki tekstowej, literackiej i historycznej.

W racjonalnej interpretacji stosuje się do Biblii takie same reguły, jakie się stosuje w interpretacji każdego dzieła literackiego; bierze się pod uwagę jedynie ludzki aspekt Pisma Świętego. Stąd Biblia podlega potrójnej krytyce: tekstowej, literackiej oraz historycznej.¹

'Zob. Paul Synave i Pierre Benoit, La Prophetie, Paris, Desclee, 1947, s. 373 n., angielskie wyd.: Prophecy andInspiration, przeł. Avery R. Dulles i Thomas L. Sheridan, New York, Desclee, 1961, s. 165 n.

Krytyka tekstowa

Krytyka tekstowa bada zmiany, które mogły nastąpić w tekście jakiegoś dokumentu, z zamiarem przywrócenia go do formy oryginalnej. Podstawowe wskazania krytyki tekstowej są te same dla wszelkiego rodzaju pism, choć ich zastosowanie zmienia się zależnie od badanych dokumentów, zwłaszcza zaś od liczby, różnorodności i charakteru tych tekstów. W odniesieniu do ksiąg Biblii ma ona klasyfikować liczne warianty znajdowane w tradycji rękopiśmiennej i wybierać te, które mają najlepsze dane, by reprezentować wersję oryginalną. Musimy więc wykryć, jak mogły nastąpić zmiany w tekście (krytyka werbalna). Następnie musimy rozpatrzyć wartość świadectw każdego wariantu (krytyka zewnętrzna) oraz wewnętrzny charakter każdej wersji (krytyka wewnętrzna). Ilustrując zasady krytyki tekstowej, ograniczymy się do Nowego Testamentu.

Krytyka werbalna

Nowy Testament dotarł do nas w wielu postaciach i poprzez ręce mnóstwa przepisywaczy. Od samego początku aż do wynalezienia druku przepisywano go wciąż na nowo. W trakcie tego długiego procesu było dosyć czasu i okazji do wielu zmian w tekście.

Warianty mimowolne

Nie ma kogoś takiego jak nieomylny kopista; stąd można znaleźć mimowolne warianty w rękopisach ksiąg Nowego Testamentu, które były ustawicznie przepisywane, często przez skrybów-amatorów. Warianty mimowolne powstają wskutek dittografii (błędne powtórzenie litery, sylaby, słowa czy grupy słów) oraz jej przeciwieństwa, haplografii (pisanie tylko raz liter, sylab i słów, które powinno się pisać podwójnie). Część jakiegoś tekstu, a nawet cały ustęp może ulec opuszczeniu wskutek homoioteleuton, tj. podobieństwa końcówek słów, wierszy lub członów zdania; oko ześlizguje się z jednego na drugie. Litery, które wyglądają podobnie bądź są podobnie wymawiane (podczas dyktanda), mogą zostać łatwo pomieszane; skutkiem niestarannego pisania słowa mogą być błędnie odczytywane lub przepisywane. Inne zmiany są również częste, lecz nie tak dobrze określone.