p1080053 (3)

?

3) sformułow .mic określenia pojęcia w postaci rejestru wspólnych cech'

(£to£głnicoia teoretyczne dokonywane są w inny sposób -jod abstrakcji do konkretu - i prowadzą fł° miydunimiwcłO. aailnirtaa-nnnsycfa cech Formułowanie uogólnień teoretycznych wymaga normalnie rozwiniętej mowy. umożliwiającej przezwyciężenie skomplikowanej drogi od abstrakcji do konkretu.

Uogólnianie to nie tylko proces wyodrębniania właściwości ogólnych, ale i jego rezultat, wpisany w ogólne pojęcie. Gdy jakiś symbol odnosi się do klasy przedmiotów lub zdarzeń o wspólnych własnościach, mówimy, że reprezentuje on jakieś pojęcie (Hilgard 1967). Każde pojęcie posiada treść i objętość. Jibć pojęcia to.„zbiór_istotnych_ccch szeregu przedmiotów tworzących jednorodną •gnioe" (Kondakow 1954. s. 282). Natomiast objętość pojęcia „to. zbiór -przedmiotów,do których dane noknęmozf. b>ć.dppaspwąnę” (Górski 1954. s. 10) Treść pojęcia uwidacznia się „przez wskazanie jego bliższego rodzaju i cechy odróżniającej dane pojęcie jako gatunek od innych gatunków tego samego rodzaju*' (Asnus 1947.$. 57) Sens tych uwarunkowań jest następujący: ..Rodzaj - to klasa jednorodnych przedmiotów; gatunek przedmioty wchodzące w zakres rodzaju, i odznaczające się swoistymi cechami, różnicujące je od innych przedmiotów tego samego rodzaju** (Griełpanow 1946. s. 13-14). czyli wykazujące tzw. różnice rodzajowe.

Wewnątrz pewnego systemu pojęć można przechodzić od pojęć o szerszej objętości do pojęć o węższej objętości. Takie przejście realizowane jest kosztem dołączania pewnych cech do pojęcia rodzajowego (dlatego pojęcie gatunkowe zawiera więcej treści niż pojęcie rodzajowe), W procesie odwrotnym, a więc w przechodzeniu od mniejszej objętości do większej od danego pojęcia gatunkowego, odejmuje się niejako pewną ilość cech i tworzy pojęcie rodzajowe, które tym samym pod względem treści okazuje się uboższe mcrytorcznic aniżeli gatunkowe. Opracowywanie i w konsekwencji realizacja treści programowych z reguły odpowiadają właśnie tym założeniom. Uczniowie mają do dyspozycji wiele przedmiotów tworzących jednorodną grupę, obserwują je i zestawiają, tworząc własne wyobrażenia dotyczące podobnych cech wspólnych. Następnie systematyzują tc cechy, uogólniają i wypracowują słowne określenie - dochodzą do pojęcia. Tak więc jy^ses uogólniania polega na opisywaniu właściwości odrębnego przedmiotu i ich wyodrębnianiu w klasie poclobnycli przedmiotów.

Analizując poziom podstawowych operacji myślowych jednostek upośledzonych umysłowo, uzyskujemy dokładny obraz istoty defektu myślenia. Charakterystyka wadliwie funkcjonujących komponentów uogólniania uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim jest bardzo trudna z tego powodu, iż nauczanie uczniów upośledzonych umysłowo w stopniu lekkim operowania analizą, syntezą, porównywaniem, abstrakcją stanowi określony etap przyswojenia umiejętności uogólniania, a jednocześnie w praktyce nie ma wyraźnego wyodrębnienia tych etapów i dotychczas nie dokonano charakterystyki opera-

cyjnych komponentów myślenia w tej grupie uczniów. Ponadto sam proces myślenia w momencie rozwiązywania zadania z trudem poddaje się obserwacji. Prowadzący ćwiczenia dysponuje bowiem tylko odpowiedzią ucznia i obserwacją jego czynności.

Zaburzenia operacyjnych komponentów myślenia badała m. i nil). Zcinarnflp (1986), stosując tedmikę.wyłączaniafzwartcgo zbędnego przedmiotu. Istota tej techniki polega na tym, że badanemu daje się kartki z przedstawionymi na nich czterema przedmiotami tak dobieranymi, że tylko trzy spośród nich są w określony sposób powiązane, a czwarty jest w stosunku do nich nieodpowiedni. Badanemu poleca się pokazać, który z nich jest zbędny, Na przykład pokazuje się kankc z rysunkiem -następujących przedmiotów: termometru, .wagi. zegarka, okularów. W tym wypadku zbędne są okulary, gdyż trzy pierwsze przedmioty łączy to, że są przyrządami pomiarowymi. Sens psychologiczny tej techniki polega na tym, że badany powinien przede wszystkim zrozumieć pewną umowność całej operacji. Jedynie w tym wypadku, gdy znajdzie, gysadc uogólniania trzech przedmiotów, może wyłączyć czwarty. Technika wykluczania czwartego zbędnego przedmiotu pozwala stwierdzić również, czy badany jest w stanie znaleźć prawidłowe sformułowanie dla uzasadnienia wybranej przez siebie zasady wyłączania. Pozwala także na określenie możliwości przechodzenia od jednego sposobu rozwiązania do innego. Po raz pierwszy tcyhnika grupowania przedmiotów została zastosowana przcziC_Goldslcina.(za: Zcigarnik 1986) do badania afatyków. Polecał on chorym klasyfikować konkretne przedmioty dobierając je według rodzaju materiału, z którego były. wykonane. W późniejszym okresie technika ta uległa zmianom (Zcigarnik 1986) - zamiast konkretnych przedmiotów przedstawiono ich rysunek. Poza czysto techniczną wygodą metoda ta charakteryzuje się większą umownością zasad klasyfikacji, gdyż przedmioty mogą być na przykład zabarwione na inny niż zwykle kolor, można nadać im inną, nieoczekiwaną formę.

Nic wdając się w charakterystkę wszelkicb możliwych rodzajów klasyfikacji, technika owa zakłada ustalenie przynajmniej najbardziej elementarnego podobieństwa i różnic między przedmiotami, zakłada umiejętność wyodrębnienia cechy istotnej, łączącej różnorodne prmłn^oty. Zadanie to daje zatem możliwość ujawnienia poziomu uogólnianiu, prześledzenia, czy badany tworzy grupy na podstawie indywidualnych, konkretnych związków, czy też potrafiłby dokonać szerszych uogólnień.

Zdaniem Zcigarnik (1986), zaburzenia operacyjnych komponentów myślenia przyjmują rozliczne formy. W całej ich mnogości mogą sprowadzać się do dwóch, skrajnych wariantów: |) obniżenia poziomu uogólniania oraz 2) wypaczenia. zniekształcenia procesu uogólniania (Zcigarnik 1973). Pierwszy rodzaj zaburzenia myślenia cechuje dominacja bezpośrednich wyobrażeń o przedmiotach i zjawiskach występujących w wypowiedziach badanych uczniów. Operowanie ogólnymi cechami zastępowane jest ustanowieniem konkretnych związków

IOS