P1180392

220

iW«M Wolni

gm. Pruszcz Gdański, (st. S)W ciągu kilku sezonów wykopaliskowych znaleziono tu kilkanaście jam zawierających od kilku do kilkudziesięciu ułamków form. Wszystkie okazy, w liczbie ponad 600 sztuk reprezentowane są wyłącznie przez gliniane formy typu niszczejącego; nie zanotowano jak dotąd form wykonanych z kamienia W przeważającej masie były to formy w kształcie odwróconej litery D, z kanałem odlewniczym o przekroju kolistym i średnicy od 5 do 6 mm. Tego rodzaju formy służyły do odlewania ozdób pierścieniowatych w rodzaju naszyjników tak zamkniętych jak i otwartych.

Rua mmi natrafiono tez na kilka ułamków służących bądź do odlewu szerokich, podłużnie żłobkowanych bransolet *, bądź do odlewu jednoczęściowego ukośnego napierśnika kołnierzowatego *. Gdyby ostatnia sugestia okazała się prawdziwa, to zyskalibyśmy dowód, że obok znanych dotychczas dwóch rodzajów napierśników: (złożonych z płyt sierpikowatych, oraz odlewanych, zdobionych żeberkami i ażurowaniem), produkowano na Pomorzu Gdańskim trzeci, czyli jednoczęściowy ukośny napierśnik kołnierzowa ty. Należy przy tym podkreślić, że rodzaj ten znany jest jak dotąd jedynie z terenów położonych nad dolną Odrą *.

Oprócz form służących do produkcji ozdób, w pracowni juszkowśkiej zarejestrowano też okazy proste, wydłużone o czworokątnym kanale odlewniczym, Formy te służyły prawdopodobnie do odlewania czworobocznych sztabek brązowych. Do niezwykle interesujących odkryć zaliczyć należy natomiast dwuczęściowe formy gliniane do produkcji grotów oszczepów *, Wobec niezmiernie malej ilości egzemplarzy broni, jakie znamy z okresu halsztackiego > Pomorza Gdańskiego i zupełnego braku brązowych grotówznalezienie tych form w Juszkowie jest bardzo wymowne.

¹ Ł. i. Łuka. M. Piciraak. Osada z przełomu epoki brązu i żelaza w Brdzieszyme. pow. Gdańsk. Sprawozdacie z badań tc 1966 r., Sprawoadanw Areheotapesne t. »: IM*. *. SS n.

*    J. T. Podgórski, Tymczasowe sejmiki bada* umkopaKskowpek przrpro-aiadwapcb <a 1969 r. aa ss. J w łaszfcouric ta poir. gdańskim. Pomerania An-tśąaa, Ł t im, tW a.

’ J. T. Podfózaki. op. oL, * 231 n.

*    L. J. Laka. ML Pietrzak, op. ctt, s. S9 i tjc. *.

*    Ze* E Sprockhoff, Jaapbroazeałitłirte Forracakreise aa der tsaterea Mer and nsterca Wnctuel. SUttcr fur deuUche Vorgeschichte, z. 8: 1M1. i lo z ani rjc. 17 l 20.

Warszawa

*    J. T. Podgórski, X badań KjofcopalisSouspeh u- Jnsz&oicie iBcdzieszp-nie), poił'. Gdańsk (19CT—1969), Sprawozdania Archeologiem*. t SS: 19Tt. s. » t rje. Sg.

Kraków

*    J. Kostrztswiki, Pradzieje Potiiorso, Wrocław —

1H«. Ż M

Poaa osadą w Juszkowie, na fragmenty glinianych form (6 szŁ.) natrafiono również w obrębie osady produkcyjnej w Luzinie, gm. Lu-aino¹. Wśród znalezionych tu ułamków na szczególną uwagę zasługuje fragment formy do produkcji skośnie żłobkowanego naszyjnika, a więc ozdoby szeroko rozpowszechnionej na Pomorzu w okresie halsztackim.

Jeśli chodzi o kulturę kurhanów zachodmobałtyjśdch, nieco mniejszy pod względem ilości fragmentów form warsztat odlewniczy odkryto w 1971 r. na osiedlu obronnym w Tarławkach. woj. suwalskie V położonym w północnej części Krainy Wielkich Jezior Mazurkach. W trakcie dwuletnich badań ratowniczych, w pn. części obiektu maszczonej przez żwirownię zarejestrowano ponad 300 ułamków form oraz fragmenty tygli i łyżek odlewniczych. Analiza stratygraficzna obiektów z formami pozwoliła stwierdzić, ii działały tu dwa warsztaty odlewnicze: pierwszy przed usypaniem wału drewniano-ziemnego i drugi po jego usypaniu.

Wszystkie odkryte tu fragmenty, analogicznie jak w Juszkowie. pochodzą z glinianych form typu niszczejącgo. W obrębie starszego a zarazem niewielkiego warsztatu, obok form służących do odlewania pierścieniu watych naszyjników lub bransolet, tak zamkniętych jak i otwartych (ryc. la-c), natrafiono na ułamki dwuczęściowych form glinianych do produkcji niewielkich siekierek z trzema lub czterema dookołnymi żeberkami poniżej wylotu tulejki (ryc. Id). Analogiczne formy manę są m. in. z terenu Łotwy a odlewane w nich siekierki wyraźnie nawiązują do okazów typu Malar. W oparciu o współwystępujący materiał ceramiczny, działalność starszego warsztatu odnieść można do okresu halsztackiego D.

Podobnych form nie znaleziono natomiast w rozległym warsztacie działającym juz po usypaniu wału. Przeważająca większość odkrytych tu form służyła do odlewania ozdób pierścieniowatyeh. Z przeprowadzonych pomiarów wynika, że najczęściej odlewano tu przedmioty o średnicy wahającej się od 11.5 do 13.5 cm (najw.ększy okaz o S| 17 cm) i przekroju poprzecznym od 0.4 do 1 cm.

Na żadnym z wydobytych fragmentów nie zaobserwowano negatywów ornamentu. Wobec dużej ilości form o zbliżonych rozmiarach nasuwa się przypuszczenie, że produkowane tu ozdoby były traktowane bądź jako produkt końcowy, bądź jako półfabrykaty ozdób, z których

1

   B. Wiącek. Odkrycie dłubanki s (rc.tnwj rjMlti żęłam au produkcyjnym w LwMe, poer. ffrjżreue. Poawciu Au&ęua. i 5; lłH. a ZTl n.

*    A. Waluś. Sprawoedemi¹ s badań erieila obronne² w Tertaśed, r»¹c fffgoraue, Rocznik Olsztyński, t. 11: Iftt. s. 1¹7 a.

2

J. Oriudonit. Latcija «o cpoctku peednij b ronty t tanncya Mm. Wp 1M7. ryc. SS.