P1120737 resize

0 łan

nad Wisłokiem plastyki nie wyrasta z miejscowej tradycji, lecz została przeszczepiona ze ..wschodniej prowincji kulturowej", /daje się być /bieżny./ kierunkiem przedstawianych I tu rozważań. Wydaje się, że okazy | / Maciejowic i Białobrzegów wyznaczają peryferie wschodniego kręgu plastyki ornitomorficzncj.

Rk.J W>*ocko.d potr. Brody. N*cf)*u mśmtmmamt t fnta 93A. Fot. A. Ring Alt.).Man*|dlmGatnAui

|uiGdhafeU«uV)HcbiB(tai Krrr>e Brod>. Foto A. Rin?

Do wielokrotnie omawianej kwestii związku figurek z wierzeniami chcę dorzucić możliwość, jaką stwarzają ewentualnie odkrycia dokonane * osadzie kultury holihradzkicj w Lisycznikach w obwodzie tarnopolskim i Malecv 1996). gdzie miejsce znalezienia licznych glinianych figurek zwierzęcych interpretowane jest jako ofiarne lub świątynne. Być może tzw. zespól zabawek odkryty w Topor-nicy (Misiewicz 1985. s. 14. tabl. VIII) nn.il podobny charakter. Niestety nie wiadomo, co należy rozumieć przez „zespól zabawek", ponieważ w publikacji, poza wyliczeniem znalezionych przedmiotów, nie dokonano najkrótszej nawet charakterystyki miejsca ich odkrycia. Niemniej wydaje się dość prawdopodobne, że gliniane miniaturki zwierząt mogły być atrapami ofiar zwierzęcych.

Wspomniane wyżej badania cmentarzysk grupy ulwóweckiej z terenu Wołynia stawiają datowanie figurek omitomorficznych w nieco odmiennym świetle od przyjętego. J. Dąbrowski (1982. s. 267) widzi plastykę zwierzęcą w II fazie rozwojowej grapy ulwóweckiej. tj. w późnym IV i w V okresie epoki brązu (w przybliżeniu HaB2 do końca HaB3). Wcześniej A. Gardawski sugerował- « plastyka figuralna pojawiła się w kręgu wschodnim już w HaA2 (1979. s. 310). Chronologię cmentarzysk wołyńskich ustalono następująco: Tjaglśw datowany jest na HaBI-HaB2. zaś Rowancc. >kąd pochodzą ptaszki s/c/cgólnic podobne do Wysockich, zgoła na MaAl-HaBI (Pavliv 1993). Być może więc rzeczywiście pojawienie się ideologii związanej z wyobrażeniem ptaka miało w kręgu wschodnim metrykę starszą od przyjętej dla ugrupowania zachodniego (Gediga 1970. s. 191).

Z tych samych, jak się wydaje, treści religijnych co figurki wywodzi się ornament występujący na miniaturowym naczyniu z grobu 93A w Wysocku (Jego zdjęcie opublikowane w monografii cmentarzyska jest całkowicie nieczytelne: por. Sulimirski 1931. tabl. Xfl!:8). Jest to dwustożkowatc naczynko o ostrym załomie br/uica zdobione fryzem pierwotnie wypełnionym inkru-stacją (Ryc. 3). T. Sulimirski C1931. s 40-41) zdobienie to scharakteryzował

%

Ryc. 4. WyMicko.d. pow. Brody. Naczynie mmmurowe / gnita 9JA i m/winiccte ornamentu.

Ryt. A. Niemy

Al*. 4. MiniiiturgcniB aus Grab 93A an dem (irahcifcUl vnn Wyu«ka Im chem Kretw Brody und dat cntwickcke Ornament. Zcichn. A. 1'otnc/riy

następująco: „W jednym miejscu zauważyć można narysowany podwójny krzyż, w innym dwa razy powtórzony wizerunek ptaka. Wszystko to ułożone bez jakiegoś planu”. Z oceną lą trudno się zgodzić, gdyż np. podwójnego krzyża nic sposób się dopatrzyć, a i pozostałe składniki fryzu można oceniać zgoła inaczej (Ryc. 4).

Najbardziej interesującym elementem fryzu są z pewnością ptaki. Gdy wszystkie pozostałe wątki ornamentacyjne — „jodełki", grupy skośnych kresek, pola pokryte dołkami - należą w ceramice kultury Wysockiej do najczęściej spotykanych, to wizerunki ptaszków stanowią zjawisko szczególne. Uderzają one poza tym wyjątkowością stylistyczną, zostały bowiem wykonane znacznie cieńszą, ostro rytą kreską obwodzącą płaszczyznę tak. aby powstał rysunek pełny. Dwuwymiarowość sylwetek jest w ikonografii tych czasów zjawiskiem tak wyjątkowym, żc nasuwa przypuszczenie o świadomym wyeksponowaniu postaci ptaków. Na naczyniach kultury Wysockiej wyobrażenia zwierząt występują rzadko i są to najczęściej sylwetki koni zaznac/anc pojedynczą linią (Ryc. 5). Tego rodzaju ryty znajdują odniesienia tak treściowe, jak i formalne w sztuce kultury łużyckiej, także i we wschodniej Polsce (Gediga 1970, ryc. 37). a zwłaszcza kultury pomorskiej (La Baume 1963. tablice). Natomiast wyobrażenia ptaków są w tym kręgu kulturowym nadzwyczaj rzadkie i ograniczają się do dwóch wizerunków na popielnicach kultury pomorskiej (La Baume 1963. tabl. 6:220; 26:1248). przy czym na znanym naczyniu 2 Miłosławia także i postacie innych zwierząt ukazane są dwuwymiarowo. odbiegając zdecydowanie od kunonu przyjętego w tej kulturze Być