P1120741 resize

styki kultowej. Założenie, że mamy do czynienia / plastyką kultową. ma zasadnicze znaczenie przy próbie określenia jej funkcji i symboliki.

Nie każdy wytwór kultury symbolicznej można zaliczyć do plastyki kultowej. Z plastyką kultową mamy tylko wtedy do czynieniu, gdy realizuje ona ideę sacrum, a realizuje ją poprzez manifestacje mitów i rytuałów je odtwarzających. Gdyby nie było mitów i rytuałów nic byłoby także sposobów przejawiania się sacrum. Określając właściwości sacrum należy wspomnieć

0    jego dw ubiegu nowości, o podwójnej naturze: jest ono jednocześnie święte

1    skalane, jest niebezpieczne i zarazem pożyteczne. Na tym podłożu można interpretować pewien typ wierzeń i niektóre zabiegi magiczne związane z plastyką kultową (Tarnawa 1995. s. 140-1*11).

Próbując określić istotę umieszczania plastyki kultowej, np. w grobach, należy wziąć pod uwagę cechy myślenia mityczno-religijncgo: pierwsza z nich dotyczy specyficznego stosunku człowieka do wizerunku, ij. plastyce kultowej przypisywana jest „moc", plastyka ta zapewnia obecność sacrum (pozytywnego bądź też negatywnego); druga cecha dotyczy mitycznego oglądu rzeczywistości, waloryzacji czasu i przestrzeni. Konsekwencją takiego traktowania plastyki kultowej jest pożądanie przez człowieka bezpośredniego kontaktu z sacrum, gdyż jedynie ten kontakt zdaje się warunkować ujawnienie Nię mocy niesionej przez przedmioty będące manifestacją sacrum. W tym właśnie kontekście rozpatrywać można sposób sytuowania plastyki kultowej - jeżeli plastyka kultowa reprezentowała ideę pozytywnego sacrum była sytuowana tam. gdzie istniała konieczność ochrony przed działaniem negatywnego typu sakralizacji (i na odwrót).

Moc sacrum wcielająca się w określone przedmioty jest gwuruntem zuchom unia określonego porządku i harmonii, likwiduje stany niepożądane. Umieszczanie tych przedmiotów w grobach określonych osób można tłumaczyć jako chęć kreowania sytuacji bezpiecznej, likwidowanie tego. co zagraża ładowi i harmonii. Łączenie plastyki kultowej z powyższymi sytuacjami świadczy ponadto o wspomnianej już dwoistej naturze sacrum. reprezentującej jnocc" o przeciwstawnych biegunach. Lokalizację przedmiotów z.alicza-nych do plastyki kultowej może usprawiedliwiać jej bliski związek z niebezpieczeństwem.

Kontrowersyjne jest przypisywanie universum epoki brązu czy żelaza tradycyjnego podziału na sacrum i profanum (np. Buśko 1993. s. 89-90). Podział ten mógł mc istnieć, z uwagi na prawdopodobieństwo niewystępowania wtedy sfery profanum. Bardziej prawdopodobne jest. że cale universum stanowiło wszechobecne sacrum, z tym że sacrum jakościowo wartościowane na pozytywne i negatywne <ar>tagoni.styczne sfery dominacji sil dobrych i złych).

Jednym z wytworów kultury symbolicznej, będącym przykładem plastyki kultowej epoki brązu i wczesnej epoki żelaza w Europie, jest motyw figuralny w kształcie buta - obutej stopy występujący w formie miniaturowych nu-czyń (Ryc. I i 2). Problem funkcji oraz symboliki tego właśnie motywu jest celem niniejszego artykułu.

Z obszaru kręgu pól popielnicowych znanych jest około 60 egzemplarzy „butów". Występowały one głównie w środkowym, młodszym i najmłodszym okresie epoki brązu (BC/D-HaB3/HaC); I najliczniej w kulturze łużyckiej i grupach środkowo-dunajskic) kultury pól popielnicowych.

Ryc. I. Naczynia w kwialclc bum - obutej stopy: a -BwtyKUt.lkk4smcgycf.grib I9.giupa Wl. okres HoB. Wg R. Kuliez-Sclucibcr (1991.ryc. 13:2); b - Budapeszt-BCkżtmgycr. grib $8. grapa V4i. okres HaB Wg R. KalK/-Schmber( 1991. ryc. 16:3); c- Chodo U. akr. Iturtanoso. grib 9. grapo chodnika, okres HaB2. Wg M. Dujki (1957, ryc. 9)

..Buty” występują w grobach citiłopalnych zawsze pojedynczo. Nigdy nic dawano do obiektów grobowych pary „bucików." Była to więc reguła sankcjonowana zwyczajem. doktryną religijną.

Abb, I. Geftttlc in Stiefdgestah - gcsiiefclicn FoBcn: a - Budiipc*l>Bik4vmcgycr. Grab Nr. 19. V4IGruppe. HaB. Nach R KabcłSctanbcr <1991. Abb I32k

b- Budapcst-Bćk&mcgytr. Grab Nr. 58. V4J>Giuppe, IUB. Nach R. Kalie/-Schrcihcr (1991. Abb 16:3): c - Choltn II. Kr. llurtmnovo. Grab Nr. 9, Cluiiih-(Smppc, lluB2. Nach M. Dukk (1957. Abb. 9)

Można założyć, że para butów wskazuje zawsze czy też symbolizuje pewien określony stan zjednoczenia - zgodności. norniulności. Jeden but natomiast wskazuje symbolicznie na stan zaburzenia równowagi i harmonii, sygnalizuje stan niezwykły - stan zmiany i sytuację nierównowagi. Motyw jednego buta uwiducznia się najczęściej w kontekście przejścia rytualnego. inicjacji. Występuje on w zasadniczych i przełomowych etapach i momentach życia (Lcbeuf 1989. s. 169).

Słowem, motyw ten występuje w kontekście tzw. obrzędów przejścia. Bazą wyjściową do dalszej analizy

jest charakterystyka struktury__

tego typu obrzędów.

Pojęcie obrzędów przejścia, jako odrębnej kategorii, pojawia się właściwie wc wszelkiego rodzaju klasyfikacji obrzędów. Według powszechnie przyjętych założeń są to działania mające w symboliczny sposób podkreślać' fakt