page0041

31

z czego składa się ten model mechaniczny, który przedstawiają nam jako istotę materyi. Są to, i jedynie być mogą, wrażenia, skoro coś innego wymyślić i postrzegać jesteśmy niezdolni. Są to wrażenia wzroku i wrażenia dotyku, a nawet zmysłu mięśniowego. Ruch jest to fakt widziany okiem, odczuwany rękę; wnika on w nas przez postrzeganie mas makroskopijnych stałych, znajdujących się w polu naszej obserwacyi, przez postrzeganie ich ruchów, ich równowagi, oraz z samych poruszeń naszego ciała — oto bardzo skromne, bardzo prostackie pochodzenie czuciowe całej mechaniki atomów, oto materyał, z którego składa się nasza wysoka koncepcya naukowa.

Umysł nasz może wprawdzie przez proces oczyszczenia, pozbawić ruch większej części jego konkretnych własności, oddzielić go nawet od postrzegania poruszającego się przedmiotu, uczynić zeń coś idealnego, schematycznego — niemniej będzie on pozostałością wrażeń wzrokowych, dotykowych i mięśniowych, jest zatem także stanem subjektywnym, przywiązanym do budowy naszych narządów. Jesteśmy zresztą tak silnie zamknięci we wrażeniu, że najśmielsze nasze koncepcye nie mogą zerwać tej okowy.

Nie tylko pojęcie ruchu pochodzi od wrażenia; ale odeń pochodzi też pojęcie zewnętrzności, przestrzeni, położenia i, przez przeciwstawienie również pojęcie faktów wewnętrznych czyli psychologicznych. Nie podając tego za pewnik, powiemy, iż bardzo jest możli-wem, że te pojęcia wypływają z naszego doświad-

http://rcin.org.pl