pic 11 06 011827

102 TEUN A. VAN DIJK DZIAŁANIE, OPIS DZIAŁANIA A NARRACJA 163

ne lub w najlepszym wypadku neutralne (jak np. w opowiadaniu o 4 gich ludziach wygrywających pieniądze czy o ubogim chłopcu poś jącym księżniczkę w klasycznych baśniach ludowych i bajkach ii dzieci).

„Co dalej?” Tego rodzaju pytanie padłoby, gdyby narrator przem swą opowieść po komplikacji. Musi więc być jeszcze co najmniej i® kategoria obligatoryjna, obejmująca to, co następuje po komplik nawet jeśli na poziomie przedmiotów jest wiele sposobów wyjścia z dJ nej komplikacji. Ogólnie rzecz biorąc, główny agens narracji musi ac tak, by zniweczyć negatywne skutki zdarzeń, które dop ^Z1 j ⁿ^^eP°^danego stanu. Może to osiągnąć po prostu powstrzymują się o ziałania, kiedy wie, że niekorzystna sytuacja zmieni się samat U egme zmianie w jakiś inny sposób, bez jego udziału. Normalnie jek agens stara się działać tak, by niepożądany stan uległ zmianie, i je jego zia ani^e jest skuteczne, kłopotliwa sytuacja zostaje rozwiąz.-o, co następuje po komplikacji, możemy zatem nazwać rozwir , j *f.^m’ ^nawe* J^eśh agensowi nie udaje się znaleźć wyjścia ze swą opo lwego położenia i niepożądany stan lub zdarzenia trwają na: a ze i tutaj działania nie mogą być zwykle, łatwe, przypadkowe, itt itd f° ^mUSZ5 *° ^kyć ^dzi^ał^ania wymagające wysiłku, ostrożności, odmę • ⁿⁿ^^{IU S 0wy}- działania, o których opowiada się w rozwiązaniu, ?• _u rw-T ,^Zna^^aĆ *^ym’ iż prawdopodobieństwo ich powodzenia fi niprynp^{13 n}^^{C ok}°ii^cznościach bardzo małe. Wtedy wzbudzają one k-nie nrn^Z^^{n eresowar}^^e ocenę. Różne typy rozwiązania (niepowofr crzez nr "T?    dzięki powstrzymaniu się od działania ¹

Doniż,z^Pp^ZyPadek’ ^powodzenie osiągnięte dzięki działaniu) przedstaw pomzsze wypowiedzi narracyjne:

otworzył nagte twhT^{S PrZ}.^erwy śniadaniowej w banku, jeden z kli®^w

ręce do góry. CeluSć    * "V ^{rewolwer 1} krzyknął, żebyśmy 1

ka Przera7nnv    ^{6 mme}> kazał mi dać mu pieniądze z mojego ^c j

mu P^Tpc "tr”' ^W‘^ed2ia,'^m’ “ ™    «<—* ‘

(19)    (idem)... Ten młnrfv \ ™^Ęzczyzna szybko zniknął...

że nie odważy sie str^f - ^b«- ^{:iednak sam tak} przestraszony, że widzieć

(20)    (idem)... Wziałpm .^aC' ^Nle P°^ruszyliśmy się i facet uciekł.

w twarz gorącą ^{pieniądze z} biurka, ale kiedy je brał, chlusnąć i Potykając się wybiegł \    ²³ rewolwer. Zasłaniając twarz rc

>    (idem)... Kiedy noL ^g? ^{b ku 1 znikns}<^ł-

rękę filiżankę _z    ^{mU pieniądze}- Potknąłem się i upuściłem

rewolwer, a facet uciekł    ^ ^{Ż6 rZUCił rewolwer} na ladę. Schwyć-1

tym poziomie opisuj*? ^WyZ<^ ^przykładach wydają się dosyć P^e}ne kowaną całość składa    ^zatem zdefiniować narrację jako upo^f‘

i rozwiązania. Kategorie^^S1<? * ^trzech części: ekspozycji, kompl^ kowego czy logiczneon- ł ■ ^ ^mai^ą jakiegoś prostego charakteru h ⁸    80’ ^{kazda z}    rządzi uporządkowanymi

opisów stanu i opisów działania. Ponieważ określają one niekoniecznie wyodrębnione zdania, lecz całe sekwencje zdań, nazywamy je makro-kategoriami — opisują bowiem makrostrukturę narracji. Innymi słowy, są to makroograniczenia, którym podlega wypowiedź odnosząca się do działania, będąca narracją.

Poza tymi trzema makrokategoriami obligatoryjnymi w wielu wypowiedziach narracyjnych możemy wyróżnić jeszcze jedną lub dwie kategorie fakultatywne, a mianowicie ocenę albo morał. Ocena obejmuje pewien zbiór zdań wyrażających psychiczne konsekwencje, jakie opowiedziane zdarzenia lub działania miały dla agensa jako narratora, a więc mówiących o tym, że był on przerażony, szczęśliwy, itd. przedstawiają one postawę narratora. W morale natomiast narrator wiąże daną historię z bieżącym kontekstem, wyciągając wnioski co do działań, które trzeba będzie podjąć — bądź przeciwnie, których nie na leży podejmować — w podobnych okolicznościach w przyszłości, np..

(22) Nigdy już nie pojadę do tego miasta!

Zarówno ocena, jak i morał, wyrażają pragmatyczną pointę danej historii. Na końcu przypowieści lub bajek mają one formę konwencjo nalną („Idź i czyń tak samo”).

Struktura narracyjna opisana wyżej to struktura narracji prostych. Niektóre z wymienionych reguł są jednak regułami po w r za lny mi, tj. po jakimś początkowym rozwiązaniu mogą pows ac nowe komplikacje, po których następują pomyślne lub niepomys ne ro wiązania. Podobnie, w jednej z wyodrębnionych tu części ma'ros tury może być zanurzona jakaś historia drugoplanowa, ta a np.

wynik ostateczny stanowi konieczny warunek rozwiązania pierw_p^

nowego. Takie narracje nazywamy złożonymi, można więc^ jak w wypadku innych wypowiedzi — podać kryteria s ru (makro)złożoności wypowiedzi narracyjnej.

V. Struktura i funkcja narracji sztucznej

Jest też pewna obszerna kategoria wypowiedzi narracyjnych m,    ^p

władanych zwykle w codziennych kontekstach, a wymagający nvch sytuacji sprzyjających opowiadaniu: są to nuty, ^ludowe,

opowiadania, powieści, dramaty, itd. Takie wypo    Wonstruktu’

zwano „sztucznymi”, ponieważ mają one wyraźnie na urę »    _w

a sam akt opowiadania jest tu konwencjonalnie oceniany j

p^³ •    -o musza spełniać szeregu warunków

Po pierwsze, sztuczne narracje me muszą P    _wdziwe (czy

Pragmatycznych. Dobrze wiadomo, że choc g3 kulturze) takie ^tez prawdziwe dla narratora lub odbiorców w____ ^ ^nnsić do fik-