pic 11 06 280107

~19fl9nr    . .......—^7^13,1^11™,^,,^,,..,™..,'’

¹⁶ Pisze o tym. w formie polemiki z Philippem Hamonem, Elrud Ibsch ws azująt na zróżnicowanie funkcjonalno-diachroniczne opisów (w arty-

^P Hlst°ocal Changes of the Funcłion ofSpatial Descnption in Literały Text, op. cit.).

uporządkowanie naddane narracji^M, gdzie wyszczególniła trzy podstawowe funkcje opisu: kreatywno-prezentatywną, klasyfikacyjno-wartościującą oraz autoteliczną. Równocześnie jednak położyła nacisk na tę ostatnią funkcję, stwierdzając, iz wiele literackich opisów nie wskazuje niemal na nic poza sobą - są one zarazem autonomiczne i dysfunkcjonalne. Przy czym owa dysfunkcjonalność, co dla nas szczególnie ważne, oznaczała tutaj w gruncie rzeczy brak bezpośredniej, referencjalnej użyteczności opisu. Tkwi w tej wypowiedzi założenie, że podstawowy cel opisu polega na wprowadzeniu nowych przedmiotów przedstawionych oraz określeniu ich własności. Druga, bardziej ukryta przesłanka, dotyczy - częstego zresztą wśród odbiorców - łączenia autote-liczności opisów w prozie epickiej z ich niefunkcjonalnością, co znów' wydaje się powrotem do rozważania roli deskrypcji z perspektywy norm dziewiętnastowiecznego realizmu.

Uogólniając, można powiedzieć, że dominacja myślenia o narracji z perspektywy utworów fabularnych, które rozwijają się zgodnie z zasadami uporządkowanego następstwa zdarzeń, ujętych w nadrzędną formę narracyjnej relacji, przyczyniła się do utrwalenia wizji opisu w utworach prozatorskich jako rodzaju kompozycyjno-tematycznego uzupełnienia, a nie jako równorzędnej, czy też zawsze w naturalny sposób współobecnej, formy narracyjnej¹⁵. Taki, wciąż licznie reprezentowany, sposób rozumienia opisu jako „ekskur-su” w obrębie opowiadania jest w jakimś stopniu nawiązaniem do pojetycznej tradycji, o której była wcześniej mowa, przede wszystkim zaś - co też już było sugerowane - wynikiem posługiwania się XIX-wieczną prozą realizmu jako źródłem odniesień lub przykładów¹⁶.

¹⁴    A. Martuszewska, op. cit.

¹⁵    Por G I •■■I-"    " danie czy opis. Przyczynek da

B. Rafałowska~ PrzeglaHJ-;

Wymienione wcześniej cechy XIX-wiecznej realistycznej deskrypcji zaważyły również, jak się wydaje, na prezentacji rozmaitych ról opisu, których listę przedstawił Philippe Ha-mon¹⁷. Omawiane przez niego funkcje: delimitująca, porządkująca i opóźniająca odnoszą się do struktury narracji jako przekazu zdarzeń. Z tego punktu widzenia opis jest zatrzymaniem opowiadania¹⁸, wiążącym się z zamianą związków syntagmatycznych na paradygmatyczne i wprowadzeniem „pustej tematyki”, tj. motywów, które służą jedynie uprawdopodobnieniu pojawienia się opisu¹⁹. Opis prezentowany jest jako zabieg kompozycyjny, który organizuje opowiadanie - m.in. porządkuje dotychczasową wiedzę o świecie przedstawionym, zapowiada ciąg dalszy, sugeruje fabularne przeznaczenie postaci, uzupełnia informacje o stanie psychicznym bohaterów²⁰. Funkcja dekoracyjna zaś została sprowadzona przez badacza do uzyskania wrażenia realności - opis jest miejscem uwiarygodnienia narracji w oczach odbiorcy²¹.

Pomocne w ujawnieniu, prócz wyżej wymienionych, innej jeszcze roli deskrypcji były dla Hamona analizy powieści Emila Zoli, w których motywacja realistyczna łączy się z wprowadzaniem punktu widzenia postaci i mową pozornie zależną, a całościowa perspektywa narracyjna nie zawsze pokrywa się z perspektywą konkretnych opisów. Funkcja foka-lizacyjna deskrypcji, bo o nią tu chodzi, wykracza znacznie poza „służebny” charakter opisu względem rozwoju akcji po-

¹⁷    Odwołuję się w tym miejscu do koncepcji Philippe’a Hamona z pracy pt. Introduction a I analyse du descnpńf, która została zrekapitulowana przez H. Markiewicza w cytowanej już książce Teorie powieści za granicą (s. 486), oraz bezpośrednio do tłumaczonych na język polski artykułów Hamona (lokalizację podaję przy cytatach). Polemikę z francuskimi narratolo-gami oraz krytykę koncepcji Hamona opartą właśnie na kwestii doboru materiału literackiego przeprowadza Elrud Ibsch w przywoływanym już wyżej artykule.

¹⁸    Podobnie na ten temat pisał Jean Ricardou - zob. H Markiewicz, Teorie powieści..., op. cit. s. 486.

¹⁹    Zob. Ph. Hamon. Czym jest opis?, op. cit., s. 199 i 205.

²⁰    Ibidem, s. 219.

²¹    Por. Ph. Hamon, Ograniczenia dyskursu realistycznego, op. cit.

61

60