s 78 79

Realność lucl/kicli charakterów w warunkach baśniowych sytuacji odpowiada Solowjewa.

Baśń fantastyczna wprowadza dziecko w ludzkie przeżycia, uczucia, motywy postępków, ukazuje ntia najważniejsze cechy psychiki ludzkiej. Dzięki osobom występującym w baśni, magicznym przedmiotom 1 istotom pomagającym bohaterom, odsłania sic przed czytelnikiem świat wewnętrznych przeżyć człowieka.

Baśnie mogą mieć ogromny wpływ na moralny rozwój dziecka, nigdzie bowiem lak dobitnie nie jest postawiony problem dobra i /la. Dobroć, pracowitość, odwaga, a obok tego chciwość, skąpstwo, tchórzostwo i lenistwo, przedstawione w dramatycznej akcji, wzruszają dziecko do głębi i każą mu stanąć po stronie pozytywnych wartości moralnych, których piękno buśó ukazuje. Lektura baśni czyni dziecko lepszym, czystszym, bogatszym wewnętrznie, sprawia, żc pragnie ono, aby na świecie triumfowało dobro i prawdziwa zasługa.

„Zjawiskiem normalnym w bajce ludowej jest podziw dla bohaterstwa ludzkiego, dla nieugiętej wierności wobec samego siebie, polegającej na bezwzględnym spełnianiu przyjętych zobowiązań, dotrzymywaniu słowa, pamiętaniu o nakazach miłości i przyjaźni.

Te akcenty bardzo ludzkie sprawiają, iż. miłośnik bajki ludowej dobrze się w święcie jej czuje, znajduje w niej bowiem przeciwwagę tego, co okrutne r nieludzkie. Wie on, że jakkolwiek zbrodnia jest tu zjawiskiem bardzo pospolitym, nigdy nie uchodzi ona bezkarnie^{1 2}'.¹)

Wśród treści ideowych, które daje baśń, podkreślić należy kształtowanie uczuć społecznych, elementy walki klasowej, szacunek dla człowieka z ludu. Baśnie ukazują bohatera z ludu, dzielnego szewczyka lub „głupiego Jasia", który okazuje się mądrzejszy Od Innych i w próbach odwagi zwycięża rycerzy i królewiczów. W wielu baśniach napiętnowana jest chciwość i egoizm bogaczy, którzy ubogim, nieraz, własnemu bratu, żałują miarki zboża jakże trafnie zaobserwowane!

Baśnie nasycone są treścią ideologiczną i nic pozostawiają żadnej wątpliwości, „że oto prawdziwi ludzie przywdziali na siebie czarodziejskie, barwne kostiumy, aby odegrać przed poruszoną i zainteresowaną publicznością sztukę fantastyczną, a zarazem pełną życiowej prawdy". ••)

Baśń kształtuje uczucia społeczne dziecka nie tylko dzięki postępkom bohatcrów-lmlzi, lecz również dzięki silnym związkom, które ich łączą z przyrodą. Bohater baśni nie Jest osamotniony w swych trudach. Pomagają iiiii siły przyrody i zwierzęta. W baśni Żelazne trzewiczki ciała niebieskie wskazują drogę żonie szukającej utraconego męża, w innej „wielce możne sionko" wchodzi w poufalą zażyłość z Człowiekiem, a zwierzęta jakże często pomagają mu w zdobyciu upragnionego celu. Bohater baśni Jest / rc* guły przyjacielem zwierząt, nic przechodzi obojętnie obok cierpiącego wilka, rannego kruka lub mrówki walczącej z falą strumienia na wątlej gałązce, .i zwierzęta hojnie mu się odwzajemniają. Człowieka i świat przyrody łączą silne więzy sympatii i pomocy.

Podkreślić szczególnie należy wpływ baśni na kształtowanie patriotyzmu i podłoża, na którym rozwinąć się może miłość do innych krajów i narodów. Wątki baśniowe wędrują po całym święcie, lecz w zetknięciu z kulturą danego narodu nabierają swoistej barwy. W baśniach odbija się przyroda kraju, jego stare obyczaje, jego wierzenia. Baśnie i podania ojczyste stanowią ważną część tradycji, która łączy cały naród. W baśniach polskich odbija się kraj-obraz naszego kraju, szumią jego drzewa, słońce toczy się po chmurnym niebie. wiatr jest jedną z ulubionych postaci. Piękny, obrazowy język baśni wpaja miłość do mowy ojczystej.

len związek uczuciowy nie ogranicza się do własnego kraju. Poprzez, baśń nici sympatii rozsnuwają się na cały świat. Maty Eskimos czyta IhiSllIC WOI nocy, o upalnych dniach, o niezmierzonych pustyniach, o gajach pomarańczowych i palmowych. Mały Hindus dzięki Andersenowi poznaje podwójnie dla siebie baśniowy kraj królowej Zimy. Baśnie narodów Związku Radzieckiego, chińskie, koreańskie, murzyńskie wzmacniają więź uczuciową 7. odległymi narodami.

Jednocześnie baśń staje się środkiem kształcenia literackiego. Tu dziecko ityka się z bohaterem, którego losami się przejmuje, tu znajduje pełną dramatycznego napięcia akcję, tu po raz pierwszy upaja się pięknem opisów.

Bohater, akcja, kompozycja utworu, piękny Język to elementy, które czytelnik spotykać będzie w całej literaturze, a które wyraziście występują juz w baśni.

lakle oto wartości baśni (a na pewno nie zostały wymienione wszystkie) podkreślają obecnie pedagodzy i psychologowie, nie rezygnując z materialisty* c/nycli podstaw wychowania.

Baśń zdobyła sobie prawo obywatelstwa we wszystkich systemach pe dagogic/nych. Okazała się silniejsza od wszelkich przeszkód i wszelkie! zarzutów. Jest nieśmiertelna.

A dzieci? Te wszystkie burze przeszły nad nimi. One cały czas byh wierne baśni.

Nie wiedzą, czego baśń je uczy, co w nieb pogłębia i kształtuje, ale J kochają. Ten świat, w który je przenosi, jest icli światem. Bez zdziwieni przekracza dziecko granicę, poza którą rozpoczyna się wielkie widowisk* Pojawiają się czarodziejskie postacie, człowiek dokonywa czynów więc* ulż ludzkich, magiczne słowa i przedmioty odmieniają rzeczywistość, ftkej przechodzi z niemożliwości w niemożliwość, by doprowadzić w końcu tan gdzie pelniają się sny i marzenia o szczęściu, potędze i bogactwie. „Binloszki cudowny koniu, nic po roli, nie po błoniu, ale jako bystre ptaki w napoWlctr/i

1

sto halni ludowych, opr, łt. Kapciu¹ I j. Krzyżanowski, PIW, Warszawa 1057. (/. przedmowy J. Kr/yJUUtowuklcgo),

2

J. Ir/ynndlimiki Studia literackie. Zakład im. OMóliółkich, Wrocław I0M; ¹, ,'(3,