SAM90

Bobka poStyka w XXIXXI «Wku Główne kierunki, fakty, ludzie, wydarzenia

ZSRR w Wielkiej Brytanii. Ich efektem było podpisanie po długich negocjacjach, 30 lipca 1941 r., układu polsko-radzieckiego. Najbardziej kontrowersyjnym jego elementem stała się tymczasowo pominięta sprawa przyszłych granic państwa polskiego.

W dokumencie tym zawarte zostało oświadczenie władz ZSRR o unieważnieniu traktatów radziecko-niemieckich z 1939 r. dotyczących zmian terytorialnych w Polsce; wspólna deklaracja o przywróceniu stosunków dyplomatycznych, pomocy wzajemnej i poparciu w wojnie przeciwko 1H Rzeszy oraz zgoda ZSRR na utworzenie Armii Polskiej w ZSRR. W dodatkowych protokołach znalazły się zapisy o amnestii dla obywateli polskich więzionych w ZSRR. Na podstawie dekretu Prezydium Rady Najwyższej ZSRR z 12 sierpnia 1941 r. zwolniono kilkaset tysięcy osób i z nich głównie uformował się trzon Armii Polskiej w ZSRR. Rozpatrzenie roszczeń publicznych i prywatnych zamierzano podjąć w dalszych rokowaniach. Układ wszedł w życie natychmiast po podpisaniu, gdyż nie podlegał ratyfikacji.

14 sierpnia zawarta została dodatkowa umowa wojskowa, dotyczącą głównie formowania armii polskiej. Jej dowództwo miało być powołane w porozumieniu z ZSRR przez rząd polski. Armia ta w sprawach operacyjnych podlegała dowództwu ZSRR, w skład którego miał wejść także jej przedstawiciel.

Ostatecznie generał Sikorski uzyskał dla układu poparcie większośći stronnictw politycznych na uchodźstwie i w kraju oraz władz Polskiego Państwa Podziemnego. Jednak w rządzie doszło do przesilenia i 27 lipca na znak protestu przeciwko pertraktacjom polsko-radzieckim do dymisji podali się ministrowie; August Zaleski, Marian Seydi i generał Kazimierz Sosnkowski. Także prezydent Raczkie-wicz zapowiedział swoją dymisję, co miało na celu doprowadzenie do izolacji politycznej i obalenia rządu. Ostatecznie oponenci ponieśli porażkę, a pozycja Sikorskiego uległa wzmocnieniu.

Po podpisaniu układu obie strony wymieniły ambasadorów. I tak ■ września 19411 ambasadorem polskim w ZSRR został profesor Sta*

nislaw Kot. a w następnym dniu objął stanowisko ambasadora przy rządzie polskim w Londynie Aleksander Bogomokwr. Dnia 6 sierpnia 1941 r. rząd polski mianował generała Władysława Andersa dowódcą tworzonej na terenie ZSRR Armii Polskiej.

Wraz z nawiązaniem oficjalnych stosunków dyplomatycznych władze radzieckie wyraziły zgodę na tworzenie na terytorium ZSRR. w miejscach większych skupisk ludności polskiej, przedstawicielstw ambasady polskiej i tzw. mężów zaufania. Zadaniem tych instytucji było współdziałanie z władzami radzieckimi w zakresie niesienia pomocy materialnej ludności polskiej, która znalazła się w głębi ZSRR na skutek wywózek z Kresów Wschodnich, przeprowadzonych w latach 1939-1941.

Umowa wojskowa polsko-radziecka podpisana 14 sierpnia 1941 r. przewidywała, że utworzone zostaną dwie dywizje i jeden pułk zapasowy, liczące razem 25 000-30 000 oficerów i żołnierzy. Jednak limity te zostały przekroczone i już 25 października 1941 r. polska armia liczyła ponad 2500 oficerów i około 40 000 żołnierzy, a w lutym 1942 r. osiągnęła liczbę około 75 000 ludzi. Ostatecznie uzgodniono, że będzie ona liczyć około 96 000 żołnierzy oraz około 30 000 osób należących do formacji pomocniczych.

Podczas rozmów generała Sikorskiego ze Stalinem na Kremlu. 30 listopada 1941 r., podpisano deklarację, w której m.in. zapisano, że nawiązując do układu zawartego 30 lipca 1941 r., rządy okażą sobie nawzajem podczas wojny całkowitą wojskową pomoc, a wojsko Rzeczypospolitej Polskiej znajdujące się na terytorium Związku Radzieckiego będzie prowadzić wojnę przeciw Niemcom wraz z wojskiem radzieckim.

W kwestii granicy polsko-radzieckiej generał Sikorski liczył, że ZSRR wyjdzie z tej wojny tak osłabiony, że będzie musiał się pogodzić z granicą ryską, a Polska uzyska w tej kwestii silne poparcie zarówno Brytyjczyków, jak i Amerykanów. Jednak brytyjski minister spraw zagranicznych Anthony Eden już w dniu podpisywania układu stwierdził

73 ■