S5006342

W omawianej tu grupie nuczyń wydzielono trzy podstawowe odmiany różniące się ogólną formą (głównie kształtem brzusców). Dalsze podziały uwzględniają szczegóły budowy (nachylenie szyjki, stopień wydęto-pasmem ornamentu, odkryto w wypchusku clutty 73 (wraz z zapinką miseczkowntą). drugi fragment pochodzi z ara 129, położonego w bliskim sąsiedztwie tego obiektu. Obydwa naczynia miały powierzchnie .czernione''.

Stanowisko	VII						VU			V	13
	VM.I			Vl.l,2			VI	2.1	\T.2.2	yu.i	VIJ,2
	a	B	c	A	b	c	b	C	b
Clo		-						1			3
Krzesła wice	-		1			3		2		s
Pleszów 17	3	1		1	1	-	1	8	1	9	9
Pleszów 20	2	3					-		-	9 m
WyciąłcS	2	4		1	1	-	1			3
Lecznic	7	8	1	3	2	3	2	n	1	19	12

Tabela 12. Mraga waz poszczególnych odmian i wariantów na badanych stanowiskach Tabte 12. Occurrencc of yases of parUcular types and variąlions on Ihe esamined sites

ści brzuśca). a. w niektórych przypadkach, także ukształtowanie brzegu (warianty a. b. c). Frekwencję waz poszczególnych odmian, pododmian i wariantów na poszczególnych stanowiskach przedstawia tabela 12.

Vl.l. Wazy o łagodnie zaokrąglonych brzuścach

Zakwalifikowano tu około 25 fragmentatycznie zachowanych naczyń pochodzących ze stanowisk w Wyciążu 5 (9-10? egz.), Pleszowie 17 (5 egz.), Pleszewie 20 (4-6? egz.) i Krzesła wicach (5 egz.). Wydzielono wśród nich dwie pododmiany.

VL1.1. Wazy o cylindrycznej (pionowo ustawionej). zazwyczaj niewysokiej szyjce, któtych największa wydętość brzusców jest równa średnicy wylewu lub tylko nieznacznie ją przekracza (ryc. 13:8).

Yl.l.la. Okazy z szerokimi, wielokrotnie faceto-wanymi brzegami pochodzą z Pleszowa 17 (obiekty 197, 542 i ar 103 - tabl. 37:9. 56:13. 93:11), Pleszowa 20 (ob. 15/23 i ar 17 - tabl. 153:16. 182:11) i Wyciąża 5 (ary 153 i 179 - tabl. 305:10,339:1). Średnice ich wylewów wynoszą 18-22 cm. Poza naczyniem z obiektu 197 z Pleszowa 17, którego powierzchnia jest brunatna (grupa IIA2). wszystkie pozostałe to okazy „czernione" (grupa 11A1). Dwa naczynia ozdobiono wąskim pasmem ornamentu delikatnie (Pleszów 17, ob. 542 - tabl. 56:13) i głęboko tytego (Wyciąże 5. ar 179 - tabl. 339:1).

Vl.l.lb. Okazy z brzegami ostro facctowanymi znaleziono w Pleszowie 17 (ob. 41 - tabl. 8:6), Pleszowie 20 (obiekty 15/23, 114 i ar 17 - tabl. 25:14, 50:2, 6:10) i Wyciążu 5 (obiekty 44. 96. ar 16 i znalezisko luźne - tabl. 208:2.213:8.271:2,357:13, a prawdopodobnie także niewielki fragment wylewu z pieca 218 -tabl. 231:12). Waza z obiektu 15/23 z Pleszowa 20 (tabl. 153:14) ma powierzchnie brunatne, a na załomie wąskie. delikatnie ryle pasmo ornamentu. Powierzchnie pozostałych naczyń są czarne, lśniące, a dwa okazy (Wyciąże 5, ob. 96 i ar 16 - tabl. 213:8, 271:2) zdobił dość głęboko ryty ornament pasmowy.

VLl.lc. Okazy z pionowymi, lekko zgrubiałymi i facctowanymi. trójkątnymi brzegami. Pochodzą z osady w Krzesławicach (Poleska. Tobola 1987, tabl. XVIII 7. XXIX 23). Jedno z naczyń, zdobione delikatnie rytym

VI. 1.2. Wazy z nachyloną do wnętrza, stożkowatą szyjką i silniej wydętym, baniastym brzuśccm (ryc. 13:9). Reprezentowane przez 4 fragmentarycznie zachowane okazy pochodzące z osady w Krakowie Wyciążu 5. Naczynia z obiektu 235 (tabl. 232:3) i ara 154 (tabl. 309:6,7) mają szerokie, wielokrotnie facetowane brzegi (wariant a), natomiast fragment wylewu z ara 70(tabl. 280:8), pochodzący prawdopodobnie także z formy wazowatej, ma brzeg ostro facetowany (wariant b). Średnice wylewów wymienionych naczyń wahają się w granicach 17-30 cm. Okaz z ob. 235 ma powierzchnie brunatne, powierzchnie pozostałych są czarne, lśniące.

Do opisywanych tu form nawiązują także 3 zachowane fragmentarycznie wazy o czarnych, lśniących powierzchniach. z osady w Krzeslawicach (Poleska, Tobola 1987, tabl. XVm 6. XXXII12, XXXIV 3), charakteryzujące się nieco wyraźniej zaznaczonymi załomami brzuśców i pionowymi, słabiej zgrubiałymi, trójkątnymi w przekroju brzegami (wariant c). Jedno z nich, ozdobione na załomie wąskim, delikatnie rytym pasmem, pochodzi z chaty 73, dwa pozostałe znaleziono w warstwie kulturowej, w pobliżu lego obiektu (ary 145,147).

Wazy opisywanej tu odmiany VI. 1 znane są także z innych osad grupy tynieckiej (por. okazy z Krakowa Mogiły I, Bieżanowa-Drożdżowni, Gniazdowic, czy Podlęża - Woźniak 1970, tabl. XXVI 5, XXXIX 9, XLVII 14: 1990, tabl. XXVI h). Naczynia tego typu to formy szeroko rozpowszechnione na terenach kultury przeworskiej, zwłaszcza od środkowej fazy młodszego okresu przedrzymskiego (Godlowski 1981. 60, tabl. I 3; Dąbrowska 1988, 30. tabl. III 36, 37). Okazy o zaokrąglonych brzuścach. obu opisanych wyżej odmian, z szyjką cylindryczną bądź lekko stożkowatą, o szerokich, wielokrotnie facctowanych brzegach, pojawiają się już w zespołach odnoszonych do najstarszej fazy kultury przeworskiej (Marciniak 1957,119n., grób 31 - tabl. XXVIII 1, grób 78 - tabl. LXX 3). Na cmentarzysku w Karczcwcu datowane są głównie na ll-ą fazę tej nekropoli, korelowaną z fazą A2 młodszego okresu przedrzymskiego (Dąbrowska 1973, 503n., tabl. 11 18, X 8, XIV 2, XXXVII2; podobnie w Błoniu - por. typ PXB -

n I niiihu^K

Mycidska, Woźniak 19KB. 24. Uhl. U 8. l.Vl B3,1 .XIV 19, C"XX 13). W KomieiSc/yku formy lego typu. z brze-gomi o»lro focelowonyml (wariantu h|. wystąpiły w grobach odnoszonych do fu/. A2 i A2/3, natomiast okazy / brzegami wariantu e. niemal identyczne z naczyniami / Krzcalawtc. wchodziły w układ inwentarzy datowanych na fazę A3 młodszego okresu przedrzymakicgo i początki okresu rzymskiego (Dąbrowska 1997, 103, lubi. XXXIII11.LXIII 18.1.XIX6.LXXX1X3). Wspo-mnianc okazy kr/cslawickie nawiązują wyraźnie do trójdzielnych form wczesnorzymskich typu 11/1,11/2, wyróżnionego przez T. Lianę (1970.438n.. tabl. 17,8: por. tcżlypA.3.1 w Kamieńczyku- Dąbrowska 1997.103n.).

VI. 2. Wazy ostroprofilowunc. nawiązujące ogólnymi proporcjami do form opisanych wyżej, lecz o brzuścach dwustożkowatych z wysoko umieszczonymi, kanciastymi załomami. Do tej grupy zaliczono kilkanaście okazów, przeważnie zachowanych we fragmentach, pochodzących z Pleszowa 17 (10 egz.J. Krzeslawic (2 egz.). Wyciąża 3 (I egz.) i Cła (l egz.). Są to naczynia niewielkie lub średniej wielkości (średn. wylewów 13-22 cm). Wystąpiły w dwóch odmianach.

VI. 2.1. Wazy ostroprofilowanc z pionowymi, cylindrycznymi. szyjkami, niekiedy lekko wypukłymi (ryc. 13:10). Dwa naczynia tej formy, odkryte w Wyciążu 3 (ob. 177 - tabl. 226:3) i Pleszowie 17 (okaz zdobiony na załomie delikatnie rytym pasmem z ara 77 - tabl. 79:6), zaopatrzone są w brzegi zgrubiałe, ostro faceto-wane (wariant b). Pozostałe mają brzegi lekko pogrubione. pionowe, trójkątne w przekroju (wariant c) i pochodzą z Pleszowa 17 (obiekty 31. 137. 172. 542 i ar 89 - tabl. 26:5.6.34:9.36:5.6.36:12.15.86:2). Cla (ob. 22 - tabl. 5:9) i Krzeslawic (Poleska. Tobola 1987. tabl. XXIX 17. XXXV 8).

V12J. Zachowana fragmentarycznie waza o dwu-stożkowatym brzuścu z ostrym załomem i nachyloną do wnętrza, stożkowatą, szyjką (ryc. 13:11) pochodzi z obiektu 542 z Pleszowa 17 (tabl. 56:14). Jej brzeg jest silnie zgrubiały, ostro facetowany (wariant b). a załom zdobiony wąskim pasmem płytko rytego ornamentu.

Wszystkie wymienione wyżej wazy mają powierzchnie „czernione" (grupa IIAI). a okaz z ob. 51 z Pleszowa 17 (tabl. 26:6) był na zewnątrz grafitowany.

Analogiczne formy znane są także z innych osad grupy tynieckiej (Kraków Mogiła 1. Bieżanów -Drożdżownia. Podlężc - Wożniak 1970. tabl. XXXV 5. XXIX 14. XLI1 3: 1990. 43. tabl. XXXUlm). Przede wszystkim jednak są szeroko rozpowszechnione w kulturze przeworskiej. Tendencja do zaostrzania załomów brzuśców naczyń wazowatych pojawia się na niektórych terenach tej kultury już pod koniec fazy A2 młodszego okresu przedrzymskiego. a formy tego typu uważane są za jeden ze zwiastunów młodszego stylu ceramiki wczcsnoprze worekiej (Dąbrowska 1988.30n.. tabl. IV 63). Wystąpiły m. in. w grobach datowanych na fazę A2/A3 na cmentarzysku w Kamieńczyku (Dąbrowska 1997. grób 101/8, grób 120/15. grób 335/20.23). Dość licznie reprezentowane są także na nekropolach, których użytowaniu zaprzestano na początku fazy A3. np. w Błoniu (por. typ PXA - Mycielska. Wożniak 1988.

tabl. IV 3. VII 8. VIII6.15 i dalsze). Najpowszechniejsze są jednak w inwentarzach odnoszonych do fazy A3 młodszego okresu przedrzymskiego (Dąbrowscy 1967, ryc. 6:10.8:9,10,12,13 i dalsze: Dąbrowska 1973, tabl.

II15. XIV 20 i dalsze; 1997. groby 58/6.168/7,271/19 i dalsze) i trwają jeszcze w początkowych stadiach okresu rzymskiego (Dąbrowscy 1967, ryc. 13:8, 67:17; Dąbrowska 1973. lab). VI l. VIII21:1997, groby 12/8. 35/9. 12 i dalsze). Najmłodsze okazy tej formy mają, z reguły, niczgrubialc. słabo facetów ane bądź tylko lekko wyrównane brzegi, podobnie jak jedno z omawianych tu naczyń z osady krzcsławickicj (Poleska. Tobola 1987, tabl. XXIX 17), nawiązujące już wyraźnie do wczesnorzymskich form typu 11/2 T. Liany (1970.439. tabl. II4.8).

VL3. Wazy ostroprofilowanc. o kanciastym, silnie zgrubiałym załomie umieszczonym tuż pod szyjką, tak. że brzusiec ma kształt odwróconego stożka. Przejście szyi w brzusiec bywa często podkreślone za pomocą bruzdki. Zaliczono tu łącznie 31 naczyń pochodzących z Krzeslawic (8 egz.). Pleszowa 17 (18 egz.). Pleszowa 20 (2 egz.) i Wyciąża 5 (3 egz.). Uwzględniając kąt nachylenia szyjek, wydzielić można wśród nich dwie pododmiany.

VIJ.I. Formy o cylindrycznej szyjce (ryc. 13:12, 13). szerokootworowe - ich średnice mierzone na załomie brzuśca są równe średnicy wylewu. Mają brzegi najczęściej nieznacznie pogrubione, słabo facetowane (wariant c) lub tylko wyrównane, trójkątne w przekroju. dość wysokie, ustawione pionowo lub lekko odgięte na zewnątrz. Niektóre okazy dowodnie zaopatrzone w niewielkie przewężone uszka pod wylewem. Grupa zróżnicowana pod względem wielkości - średnice wylewów wahają się w granicach 13-30 cm. najczęściej 15-22 cm. Fragmenty naczyń opisywanej tu formy pochodzą z Pleszowa 17 (10 okazów z obiektów 6. 174. 233 i arów 76.77. 108.117. blok 41 - tabl. 19:5,35:7. 40:1.78:17. 79:8.107:6,8. 109:10.134:10). Pleszowa 20 (2 egz. z ob. 56 i ara 41 - tabl. 156:12.195:6). Wyciąża 5 (2 okazy z obiektów 130 i 290 - tabl. 215:3. 242:5) i Krzeslawic (5 egz. - Poleska. Tobola 1987. tabl. IU 17. X 14, XX 20. XXV 29, XXVI 4). Wszystkie wymienione tu naczynia mają powierzchnie „czernione”. a okaz z ara 108 z Pleszowa 17 (tabl. 107:8) jest nu zewnątrz grafitowany.

VIJ2. Formy o wyraźnie nachylonej do wnętrza, stożkowatej szyjce (ryc. 13:14,15). Ich średnice, mierzone na załomie brzuśca. są nieco większe (o ok. 2-3 cm) od średnic wylewów (17-30 cm. najczęściej 17-22 cm), brzegi uformowane podobnie jak u waz opisanych wyżej. Pochodzą z Pleszowa 17 (ob. 198. ary 76. 108.237 i blok 41 - tabl. 38:5.78:19.94:5.9.11.129:4, 134:8) i Krzeslawic (okazy z obiektów 25. 76 - Poleska. Tobola 1987. tabl. X II. XX 15). Formalnie do naczyń tego typu nawiązuje także miniaturowa wazka z obiektu 82 z Krzeslawic (loco. cii. tabl. XXIV I). Ma ona cienki, odgięty na zewnątrz brzeg, podobnie jak jeden z wcześniej wspomnianych, większych okazów tej formy, odkryty w Pleszowie 17 (tabl. 94:11). Wszystkie naczynia mają czarne, lśniące powierzchnie.

97