ScannedImage 6

276 PODZIELONA MONARCHIA 277

Starożytny Izrąp,

podboju Egiptu, czego dokonał jego syn Assurbanipal (668-627 przed Chr.). Przez większość tego okresu Egiptem rządził Taharq_a (690-664 przed Chr.), biblijny Tirhakah, którego panowanie zostało zapamiętane zarówno z powodu osiągnięć, jak i niepowodzeń Stanowiło apogeum okresu kuszyckiego (XXV dynastia), charakteryzującego się pomyślnością i przedsięwzięciami budowlanymi szczególnie w ojczyźnie tej dynastii - Nubii, jak również w Tebach ale - jak zobaczymy - XXV dynastia doświadczyła również pierwszego od tysiąca lat - od okresu Hyksosów - udanego najazdu na Egipt.

Gdy Esarhaddon wstąpił na tron (681 przed Chr.), imperium asyryjskie rozciągało się do granic Egiptu; Esarhaddon odziedziczył zatem pełną kontrolę nad głównym szlakiem nadmorskim Via Ma-ris, a także nad Szlakiem Królewskim na wschód od Jordanu oraz nad wszystkimi szlakami północnymi wykorzystywanymi w handlu z Południową Arabią. Wraz z konsolidacją Egiptu za panowania Tirhaki, Asyria zyskała poważnego rywala, zarówno w handlu lądowym jak i morskim, we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego. Starcie było nieuniknione. Utarło się, że Asyria stawała się coraz bardziej agresywna względem Egiptu, natomiast Tirhakah działał podstępnie lub otwarcie, popierając antyasyryjskie rebelie w zachodnich prowincjach imperium.

Zanim jednak Esarhaddon mógł poświęcić uwagę podbojowi Egiptu, musiał przeznaczyć kilka lat na obronę swojej granicy północnej przed Medami¹⁴⁷ oraz wypadami konnych koczowników euroazjatyckich, przede wszystkim Kimmerów¹⁴⁸ i Scytów¹⁴⁹. Następnie musiał zająć się uśmierzeniem serii buntów na zachodzie, w czym można widzieć początki jego zmagań z Egiptem. Tyr i Sydon, zjednoczone gdy Luli buntował się przeciw Sennacherybowi,

¹⁴⁷    Zob. przyp. 94.

¹⁴⁸    Kimerowie - nazywani Kimmerioi przez Greków, Gimirrai przez Asyryjczy-ków i gómer, „Gomer” w Biblii (Ez 38,6; por. Rdz 10,2-3) - byli koczownikami in-doaryjskimi, wywodzącymi się pierwotnie z południowej Rosji. W VIII w. przed Chr. zostali wypędzeni na południe, przez Kaukaz, pod presją Scytów i Asyryjczy-ków, do Azji Mniejszej. Sargon II walczył z Kimmerytami w Azji Mniejszej, gdzie w 705 przed Chr. poniósł śmierć.

¹⁴⁹    Scytowie - nazywani Skythai przez Greków, Asguzai, Isguzai przez Asyryjczy-ków i ‘askenaz, „Aszkenaz” w Biblii (Jr 51,27; por. Rdz 10,3) - byli ludem koczowniczym, który posługiwał się językiem indoirańskim. W VIII w. przed Chr. zostali wypędzeni ze swojej ojczyzny w południowej Rosji (na północ i północny-wschód od Morza Czarnego), przez Kaukaz, na Bliski Wschód. Początkowo wrogowie Asyrii, na krótko stali się jej sojusznikami, a potem znowu wrogami.

■    teraz ze sobą rywalizowały. Król Baal z Tyru był, podobnie jak Ma-| nasses, jednym z najbardziej uległych wasali Asyrii, zaś w nagrodę

■    Esarhaddon zawarł z nim sojusz i udzielił pewnych przywilejów I handlowych, takich jak dostęp do wszystkich portów śródziem-I pomorskich. Abdimilkutti z Sydonu, sprowokowany przez to, co I musiało się mu wydawać niesprawiedliwymi korzyściami na rzecz

■    rywala, zdecydował się na bunt, prawdopodobnie za zachętą i z po-

■    parciem faraona Tirhakah¹⁵⁰. W odpowiedzi Esarhaddon udał się [; na zachód w 678 przed Chr. i podjął oblężenie Sydonu; w ciągu ro-I ku zdobył Sydon i ściął głowę Abdimilkutti, a miasto całkowicie I zburzył, oddając Tyrowi część terytorium sydońskiego. Manasses, I król Judy, był jednym z kilku wasalnych królów, od których zażąda-I no pomocy przy odbudowie zrujnowanego miasta, które otrzymało K nazwę Kar-Ashur-ah-iddina, „Ziemia Esarhaddona”¹⁵¹.

Według tzw. Kroniki Babilońskiej, jedna z największych bitew I między armią asyryjską i egipską miała miejsce w siódmym roku

■    panowania Esarhaddona (674 przed Chr.), kiedy „wojska Asyrii

■    zostały pokonane w krwawej walce w Egipcie”¹⁵². Nic więcej nie | wiemy o tym konflikcie, lecz wydaje się że sprawił on Asyrii duże | kłopoty, skoro Esarhaddon nie powrócił na zachód do dziesiątego I roku swego panowania (671 przed Chr.). W tym czasie, oskarżyw-| szy swego dawnego sprzymierzeńca, Baala z Tyru, o spiskowania I z Tirhaką, Esarhaddon przemaszerował przez Fenicję, pozostali wiając oddziały, które narzuciły embargo na żywność i wodę I dostarczaną Tyrowi, i podążył na południe, mijając egipską wów-

■    czas twierdzę Aszkelon, do Potoku Egipskiego. Stamtąd inwazja i Egiptu była najłatwiejsza. Armia asyryjska przeszła przez Synaj, I używając wielbłądów i skórzanych bukłaków napełnionych wodą,

których dostarczyli „wszyscy królowie Arabii”¹⁵³. Po przybyciu ^; do Delty Nilu, Esarhaddon doszedł do Memfis po stoczeniu trzech I bitew w ciągu 15 dni. Miasto poddało się, królowa i księżniczka I zostały pojmane, lecz sam Tirhaka zdołał uciec na południe

¹⁵⁰    Anthony Spalinger, Esarhaddon and Egypt: An Analysis of the First Inmsion oj I Egypt, Orientalia 43/1974, s. 299.

¹⁵¹    Na temat traktatu między Esarhaddonem i Baalem, zob. ANET, s. 533b-1 -534a; o rebelii Abdimilkutti, zob. ANET, s. 290b-291a; o zamiarach odbudowy, I- zob. ANET, s. 290.

¹⁵²    Tamże, s. 302b.

¹⁵³    Tamże, s. 292b. Wcześniej (ok. 677 przed Chr.) Esarhaddon spacyfikował l plemiona arabskie w sąsiedztwie Potoku Egipskiego (tamże, s. 291b-292a), gwa-i rantując im neutralność oraz ucząc się od nich wiedzy o przydatności wielbłądów I i bukłaków.