Skanowanie 10 03 11 29 (4)

miotach szczegółowych, głównie o nauczycielach i wychowawcach. Przyczyna tego jest oczywista: pedagogika nie dysponuje jeszcze ogólnym i całościowym obrazem wychowania jako praktycznej działalności. Obrazem, który zawierałby uogólnioną, a jednocześnie wewnętrznie zróżnicowaną wizję podmiotu oddziaływań wychowawczych. Czy np. istnieje gdzieś prawidłowo skonstruowana typologia podmiotów wychowania? Czy ewolucja podmiotu działającego jest przedmiotem uwagi pedagogów?

Jednoosobowy i wieloosobowy podmiot wychowania

Sprawy te — wbrew pozorom — mają fundamentalne znaczenie dla rozumienia natury, a w szczególności organizacji procesów wychowawczych. Oto dowód. Większość pedagogów nadal uważa np. że autentycznym i wyłącznym podmiotem w działalności edukacyjnej jest podmiot jednoosobowy. W odniesieniu do licznych sytuacji edukacyjnych jest to założenie słuszne. Jednakże nie do wszystkich. Myślenie pedagogiczne — zarówno potoczne jak naukowe — musi wzbogacić się dziś o wizję podmiotu wieloosobowego, która jest nieodzowna m.in. dla budowy szkoły jako złożonego systemu organizacyjnego. Liczne efekty wychowawcze mogą być dziś osiągnięte jedynie za sprawą zespołowej działalności pedagogicznej. Fakt ten powinien dotrzeć do naszej świadomości i wymaga uwzględnienia w teorii. Jest rzeczą bezdyskusyjną, że nie jest możliwe rozumienie swoistości nowoczesnego systemu edukacyjnego bez wprowadzenia rozróżnienia między jednoosobowym i wieloosobowym podmiotem działania. Tradycyjna pedagogika była wyłącznie nauką o działalności podmiotu indywidualnego. Ogranicza to znacznie jej możliwości opisywania i objaśniania zjawisk edukacyjnych.

Kategoria wieloosobowego podmiotu działania implikuje także zróżnicowanie ról (działań) na rzeczowe oraz regulacyjne.

Rozróżnienie między podmiotem działającym a osobą działającą

Gdy rozpatruje się funkcjonowanie złożonych systemów działania, w których istnieje zaawansowany podział pracy w układzie poziomym i pionowym (np. w szkole lub w systemie szkolnym), niezbędne staje się wprowadzenie rozróżnienia między podmiotem działającym a osobą działającą; między rolą a osobnikiem pełniącym daną rolę. Na przykład w szkole, jako złożonym systemie działania, istnieją role nauczyciela matematyki, fizyki, historii itp. Role te pełnione są przez określonych ludzi: Jana Kowalskiego, Zbigniewa Nowaka, Annę Maciejewską i innych. Ludzie ci są profesjonalnymi ekspertami; dysponują określonymi kwalifikacjami dla wykonania standaryzowanych czynności, wymaganych przez przepisy roli. Charakteryzując złożone systemy działania, musimy zatem koncentrować uwagę zarówno na rolach tworzących strukturę zadaniową systemu, jak również na ludziach, którzy są uczestnikami systemu działania, zajmując w nim określone pozycje i pełniąc w nim określone funkcje.

W bieżącym myśleniu pedagogicznym, które odnosi się zwykle do aktywności podmiotu indywidualnego, nie istnieje rozróżnienie osobo-

274

Roman Schulz

wosci i roli. Przeciwnie — dominuje skłonność do utożsamiania obydwu tych kategorii. Rola nauczyciela i osoba nauczyciela staj:) się więc najczęściej nieodróżnialne. Rzecz oczywista, praktyka taka znacznie obniża możliwości precyzyjnego opisu i objaśniania działań pedagogicznych. Nie jest także obojętna z punktu widzenia sprawnego kierowania pracy dydaktyczną i wychowawczy w szkole.

Cele wychowania. Składowym elementem pedagogicznego obrazu wychowania jest również określona koncepcja celów wychowania.

Założenia koncepcji celów-wychowania

Obejmuje ona zespół poglądów lub implicite przyjmowanych założeń, dotyczących następujących spraw:

Czym są cele wychowania jako działalności praktycznej? laki jest ich status i jaka natura?;

Jakiego rodzaju cele wychowania realizuje się lub powinno realizować?;

—    Jaka jest (powinna być) procedura ustanawiania oraz uzasadniania celów' dla działań edukacyjnych?;

—    Jaki jest rodowód celów wychowania i jaką pełnią one funkcję w działaniu?

Sprawy te od dawna budzą wśród pedagogów liczne kontrowersje.

Może zatem powstać wrażenie, że nie istnieje coś takiego jak jednorodna i spójna pedagogiczna wizja celów wychowania. Tu przyj- ideologiem m uje my jednak, że rozliczne spory toczone w środowisku pedagogicznym na temat charakteru i natury celów dotyczą spraw raczej drugorzędnych i odbywają się w ramach wspólnie akceptowanych założeń teleologizmu. Wbrew pozorom, istnieje więc coś takiego jak pedagogiczna koncepcja celów, choć nie wszyscy są w pełni świadomi jej zawartości i charakteru. Koncepcja ta pozostaje w ścisłym związku z interpretacją innych elementów wychowania jako praktyki. Podejmując jej charakterystykę w tym miejscu musimy, oczywiście, ograniczyć uwagę jedynie do spraw najistotniejszych.

Czym jest cel działania? Jaka jest jego natura? Sprawie tej pedagodzy poświęcali stosunkowo mało uwagi, angażując się raczej w proces budowy i urzeczywistniania rozmaitych celów wychowawczych. Jak wiemy, podstawą każdej planowej czynności jest specyficzny cel. Dla realizacji określonych celów człowiek podejmuje specyficzne działania. Cele aktywizują i ukierunkowują czynności o rozmaitej treści i różnym stopniu złożoności. Co nazywamy celem? „Celem jest Definicja „_cct_u-zawsze stan jakiegoś przedmiotu działania w postaci rzeczy lub procesu, który ma być pozyskany albo wytworzony lub choćby ukształtowany pod względem pewnych właściwości zgodnie z wyobrażeniem potrzeby, jaką ma zaspokoić. Wyrazem aktywności podmiotn i jego uczestnictwa w konkretnym działaniu jest już postawienie celu.

Elementy pedagogicznego obrazu wychowania

- Jr-iłyj