Skanowanie 10 04 10 17 (35)

nabierają siły i utrwalają się przez ćwiczenie, przy Htj mię odgrywają zjawiska myślenia. W ten sposób psycho-M |ame.s’a wprowadza elementy ruchu i działania hi lir,ci życia psychicznego, do wszystkich procesów stanowiących In Zycie a także do istoty charakteru człowieka. Tak więc działanie |i ‘il centralnym pojęciem całej psychiki i charakteru i dlatego posiada ni Ul wyraźną cechę aktywizmu.

Ten aktywizm z dziedziny poznania zostaje przeniesiony na dziedzinę całości życia psychicznego. Jest jasne, że musiał on objąć -całość procesu wychowania. Wszakże ani umysł, ani charakter nie są same przez się ukształtowane i należycie przysposobione do właściwego działania. Dlatego zarówno cel wychowania jak jego droga są zawarte w tym aktywistycznym pojmowaniu psychiki. Celem tym jest wyrobienie systemu przyzwyczajeń do właściwego działania, który właśnie tworzy charakter.

System ów zdobywamy drogą przekształcania wrodzonych sposobów reagowania na zewnętrzne bodźce, na nowe przyzwyczajenia. Ale 10 przekształcanie może się odbywać tylko drogą faktycznego działania. Droga teoretycznego myślenia nie może być wystarczająca, gdy idzie o działanie. Środkami przekształcania działania może być głównie samo działanie, ale zmienione, nowe. Dlatego szkoła tylko nauczająca, teoretyczna nie wybiera właściwej drogi wychowania. Drogę tę daje szkoła działania, oparta o pojmowanie człowieku jako istoty działającej, a nie szkoła nauczająca.

Z filozofii pragmatyzmu przeniesionej w dziedzinę pojmowania psychiki człowieka i jej rozwoju naturalnego, James stwarza zarazem podstawy dla systemu pedagogicznego. System jest tylko zarysowany zwłaszcza w Pogadankach psychologicznych dla nauczycieli. Podstawy systemu leżą w jego poglądzie ontologicznym uważającym Świat za pluralistyczny, w poglądzie na istotę człowieka jako psychikę związaną z organizmem i rozwijającą się pod Wpływem działania świata, oraz na rolę człowieka w świecie, jaką jest jego przystosowanie się do warunków życia w realnej rzeczywistości.

Powstaje więc już pewna podbudowa pod pełny system pedagogiczny, w którym można znaleźć oparcie dla zintegrowania owych rozmaitych idei pedagogicznych, charakteryzujących w sposób rozproszony różne tendencje zastąpienia szkoły tradycyjnej przez nowe wychowanie. Ale jest to jeszcze tylko zarys takiego systemu. Brak

w nim bowiem opracowania szczegółowych pojęć filozofii pragmatycznej w sposób, który by mógł być podstawą dla szczegółowego systemu pojęć pedagogicznych. Tak np. brak jeszcze szczegółów bardzo ważnych dla procesu wychowania i nauczania, które by wykazywały, jak odbywa się właśnie to przystosowanie się do zmienionych warunków pluralistycznych ciągle ruchomego świata, jak przebiega modyfikacja wrodzonych zadatków instynktowych przekształcających się w charakter i w umiejętność właściwego postępowania.

Pedagogika pragmatyzmu J. Deweya

Ten zarys jednolitego systemu pedagogicznego zawarty w pracach Jamesa znalazł przekształcenie i uzupełnienie u J. Deweya. Aby jednak było ono możliwe trzeba było zastosować go do problematyki moralności a stąd do przeprowadzenia syntezy kształcenia umysłu i wychowania charakteru. Zadania te przeprowadza Dewey w swoich licznych pracach filozoficznych i pedagogicznych oraz w swojej szkole eksperymentalnej w Chicago^x.

Pragmatyzm Deweya łączy się z działaniem człowieka. Działanie to ma służyć postępowi w rozwoju życia człowieka i w tym widzi on najwyższy i najogólniejszy cel. Stąd też filozofia jest dla niego teorią wychowania w najogólniejszym znaczeniu. W ten sposób następuje nierozłączne zespolenie filozofii i pedagogiki, a więc postawa dla pedagogiki też leży w filozofii. Dlatego również odpowiedzi na trzy zasadnicze pytania filozofii: czym w istocie jest czło-» wiek, czym jest istota świata i jaka jest rola człowieka w świecie, są bezpośrednio złączone z teorią wychowania. W ten sposób Dewey stwarza system pedagogiki wyraźnie filozo-

¹ John Dewey (1859—1952): The Study of Ethics, 1894; The School and Society, 1899/1915, Szkoła i społeczeństwo przekł. Czaplińskiej-Muttermilchowej, 1924; My Pedagogical Creed; Moje pedagogiczne credo, przekł. J. Pietera; How we Thing 1897; Jak myślimy, przekł. J. Bastgenówny, 1934; The Scool and the Child, 1906; Morał Principles in Education, 1909, przekł. Zasady moralnego wychowania, 1921; Democracy and Education an Introduction to the Philosophy of Educations, 1916; Demokracja i wychowanie, wstęp do filozofii wychowania, przekł. Z. Bastgen: 1963; Ideals, Aims and Methods of Education, 1922; Reconstruction in Philosophy, 1920/1924; Experience and Naturę, 1925; Experience and Education, 1938.

79