str30101 djvu

NAUKA

Podobnie rzecz się ma z rzeką, gdy jej łożysko tworzy krzywiznę. We wszystkich przekrojach poprzecznych łożyska rzeki działa na zakrętach siła odśrodkowa, kierująca się ku stronie zewnętrznej wygięcia (od A ku B). Wpobliżu dna, gdzie tarcie redukuje prędkość prądu, siła ta jest jednak mniejsza, niż w większej odległości od dna. Wskutek tego powstaje krążenie takiego samego rodzaju jak wyobrażone przez nas na figurze 1. Ale i w tych miejscach nawet, w których rzeka nie tworzy zakrętów, woda krąży w sposób, wyobrażony przez nas na figurze 2; krążenie to jest wprawdzie słabe i powstaje pod wpływem obrotu ziemi, który r ytwarza właśnie t. zw. siłę Koriolisa, działającą poprzecznie do kierunku prądu. Skierowana w prawą stronę składowa pozioma tej siły wynosi na jednostkę masy cieczy 2 V s sin -f (v oznacza prędkość prądu, Si prędkość obrotu ziemi i <p szerokość geograficzną). Ponieważ tarcie o dno powoduje zmniejszanie się tej siły w miarę tego, im bliżej jest do dna. to wywołuje ona również takie krążenie, jak wyobrażone przez nas na figurze 2.

Po tych rozważaniach wstępnych powrócimy teraz do sprawy rozkładu prędkości w przekroju rzeki, który to rozkład wywiera przecież decydujący wpływ na zjawisko erozji. Musimy więc uprzytomnić sobie przedewszystkiem, w jaki sposób w prądzie rzecznym powstaje i utrzymuje się burzliwy

274