04901

49

«

Potaż znajdował ongiś bardzo obszerne zastosowanie. Używano go do bielenia płócien, fabrykacji farb, mydła, porcelany, to też popyt nań zagranicy był nieograniczony. Nie mamy wiadomości, jak było w wiekach XIV czy XV, lecz ze skąpych przekazów wieku XVI wnioskować można, że popiół (nazw szmelcugi i potażu jeszcze się nie spotyka), zajmował w eksporcie drzewnym bezkonkurencyjne stanowisko.

jK

W r. 1515 np. wydzierżawia Zygmunt Stary Niemcowi Hanusowi cztery budy w puszczach Puńskiej, Dorsuniskiej, Birsztań-skiej i Wiłkiejskiej z prawem wyrabiania w nich drzewa na wan-czosy i klepkę oraz palenia popiołów, za co płaci mu dzierżawca zaledwie 200 kop groszy rocznie °⁷). Gdy pod koniec panowania tegoż króla powstał w roku 1547 wskutek uchwały sejmu wileńskiego monopol rządowy na handel leśny z zagranicą, ustalona została cena jednego łasztu, czyli 116 pudów popiołu,

na dwie kopy groszy⁵⁸). Za panowania Zygmunta Augusta

•

musiano z racji wojen inflanckich parokrotnie podwyższać cła na zagraniczne towary; w długim ich rzędzie cło od łasztu popiołu w wysokości to 8 groszy, to 96, to 3 złotych wszędzie figuruje na pierwszem miejscu⁵⁹). Pod koniec swego panowania zawarł Zygmunt August za zgodą stanów w r. 1571 umowę z Iberfeltem na eksploatację wszystkich w liczbie 22 puszcz, ciążących ku Dźwinie i portowi ryskiemu: w poczcie omówionych wyżej wanczosów, klepki, wasilki, czamrów figuruje też i popiół. Ciekawy jest sam olbrzymi zasięg wyliczonych w tym kontrakcie puszcz: Upieką, Wileńska, Brasławska, Dryseńska, Dziśnieńska, Uszacka, Woronecka. Lepelska, Ulska, Witebska, Suraska, Orszańska, Mścisławska, Mohylowska, Ho-

r    _

melska, Borysowska, Swisłocka, Luboszańska, Bobrujska, Kry-czewska, Czeczerska, Propojska. Znaczna ich część, jak widzimy, sięga daleko poza dzisiejsze granice państwowe, w głąb syste-matu Dniepru °°).

Przytoczone dokumenty nie dają wprawdzie żadnych danych cyfrowych, możemy jednak zestawić parę świadectw z terenów nam bliższych. Czytamy np. w aktach Metryki Litewskiej z r. 1533 o wyrobieniu i wywiezieniu z maj. Swołna 70 łasztów, t. j. 8000 pudów popiołu⁰¹). Znacznie więcej mówi nam inny dokument z końca tegoż wieku:    w r. 1575 czterej

bracia Korsakowie podzielili między siebie puszczę Zaleską, z tern jednak, by „robienie budy” należało do wszystkich czterech „cotowo“, t. j. wspólnie⁰-). Jednak wspólnicy się nie

4