1 1715

W okresie poniemowlęcym zaczyna się wraz z mową kształtować myślenie pojęciowe. Pierwsze pojęcia dziecka są odzwierciedleniem danych ze spostrzegania przedmiotów lub czynności, stąd ich nazwa - pojęcia wyobrażeniowe. W końcu 3 r.ź. dzieci potrafią już w prosty sposób łączyć poszczególne przedmioty w określone klasy, przyporządkowując je według wyróżniającej je wspólnej cechy (kształtu, barwy, funkcji itp.). Zdaniem Piageta (Piaget, 1967) dzieci w tym wieku myślą obrazami konkretnych przedmiotów lub czynności i nic potrafią posługiwać się indukcją lub dedukcją. Stopniowo ulegają wydłużeniu okresy skupienia uwagi - do 10-15 min - oraz pojawiają się zaczątki planowania i przewidywania skutków własnych działań.

Dla dzieci w wieku przedszkolnym charakterystyczne jest myślenie kon-kretno-wyobrażeniowe, które przejawia się podczas zabaw i konkretnych, praktycznych zajęć codziennych (6 - b, 1990). Przez Piageta ten etap rozwoju myślenia zwany jest stadium wyobrażeń przcdopcracyjnych. Okres ten nacechowany jest dynamicznym rozwojem symbolicznej funkcji słów, dzięki której powstają obrazy umysłowe, tj. reprezentacje przedmiotów w wyobraźni -pojęcia. Są to pojęcia potoczne, powstałe na tle doświadczeń dziecka, więc często błędne. Definicje pojęć, podawane przez dzieci w wieku przedszkolnym, mają charakter użytkowy i funkcjonalny, czasem opisowy, np. „co to jest stół?” - „do jedzenia”.

Uwaga dzieci 3 - 6-letnich jest przede wszystkim mimowolna, tzn. skupia się ona na atrakcyjnych bodźcach, a nie podlega woli dziecka. Wraz z wiekiem zaczynają się pojawiać coraz dłuższe okresy uwagi dowolnej: dzieci 5-letnie są w stanie wysłuchać spokojnie dłuższego opowiadania, czy zająć się przez dłuższy czas (25-35 min) jedną zabawą.

Podobne przeobrażenia przechodzi pamięć dziecka - od pamięci mimowolnej do zapamiętywania dowolnego, zamierzonego, czyli świadomego wyuczenia się czegoś na pamięć.

Uwaga dzieci w wieku szkolnym w nierozerwalny sposób łączy się ze wszystkimi czynnościami psychicznymi: spostrzeganiem, zapamiętywaniem, myśleniem. Staje się coraz bardziej skoncentrowana na wybranym obiekcie, trwała i przerzutna. W sposób trwały zapamiętywane jest to, na co skierowana jest uwaga. Obok pamięci mechanicznej (dosłowne uczenie się tekstu, bez jego analizy) pojawia się pamięć logiczna - zapamiętywanie dzięki sensownie powiązanym skojarzeniom.

W młodszym wieku szkolnym następuje jedno z najbardziej podstawowych, jakościowych przeobrażeń myślenia - przekształcenie się myślenia kon-kretno-wyobrażeniowego w myślenie pojęciowe (inaczej zwane myśleniem abstrakcyjnym, symbolicznym lub słowno-Iogicznym), tj. myślenie będące samodzielną wewnętrzną czynnością poznawczą, opierającą się na pojęciach, słowach i zasadach logiki. Spostrzeżenia i wyobrażenia przedmiotów przybierają formę operacji myślowych, przy czym na początku są to operacje konkretne. Dzieci stopniowo opanowują pojęcia stałości masy, ciężaru, objętości i liczby, a także powoli przyswajają sobie pojęcia związane z czasem i przestrzenią oraz ich miarami. Zaczynają dokonywać pierwszych operacji odwracalnych, tj. powracania myślą do punktu wyjścia. Rozumowanie logiczne na podstawie przesłanek słownych sprawia im jeszcze trudność, lecz mając możliwość posługiwania się realnymi przedmiotami, zaczynają dokonywać opera-

27