17670 skanuj0004

kryje się teoria osiągnięć D. Mc Clełlanda¹-’ i dysonansu poznawczego L. Festingcra¹³.

Zawarte w omawianym modelu dwa główne czynniki, które warunkują motywację jednostki do wykonania zadań na określonym poziomie, to w skrócie:

—    przekonanie jednostki, że jej wysiłek doprowadzi do wykonania zadania,

—    atrakcyjność wydarzeń, które są skutkiem dobrego wykonania.

Motywację warunkuje iloczyn tych czynnikowe Osiągnięcie przez jednostkę wysokiego poziomu wykonania zadania zależy od siły motywacji i od możliwości wykonania (predyspozycja, umiejętności), a także znajomości sposobów, jak przekształcić swój wysiłek w wykonanie na odpowiednim poziomie (wpływ doświadczenia). Pomaga w tym np. znajomość nieformalnych powiązań organizacyjnych. Na powiązanie wysiłku z wykonaniem wpływa cały szereg czynników sytuacyjnych, jak zaplecze techniczne, awaryjność maszyn itd. Wykonanie wiąże się także z nagrodami. Związek ten nie jest ani bezpośredni, ani oczywisty. Jednostka decyduje się więc na wykonanie zadania na wysokim poziomie jedynie wtedy, kiedy jej zdaniem doprowadzi to do wyników cenniejszych lub do mniejszej liczby wyników negatywnych niż wykonanie na niskim poziomie. Jeżeli zle wykonanie prowadzi do tych samych nagród co dobre, jednostka podejmuje działania gorsze, jeżeli w zamian za dobre uzyska tylko „jakieś" nagrody. Ponieważ osiągnięcie wysokiego poziomu wykonania jest. zawsze mniej prawdopodobne niż osiągnięcie poziomu niższego, z wysokim poziomem wykonania muszą być powiązane znacznie wyższe nagrody niż z niskim poziomem wykonania. Zależności obserwowane w tym modelu potwierdzają badania empiryczne.

Z wielu badań przeprowadzonych w różnych krajach wynika, że związek postaw z zachowaniami (działaniami wydajnymi) nie jest wcale prosty i bezpośredni. Aby przewidzieć zachowania, nie wystarczy brać pod uwagę wyłącznie postawy. Oprócz postaw związanych bezpośrednio i pośrednio z danym zachowaniem na zachowania oddziałują jeszcze inne czynniki. Koncepcja Lawlera i Portera głosi, że poziom wydajności jest funkcją postrzegania związku istniejącego między wydajnością a celem, poziomem potrzeb oraz stopniem, który umożliwia realizowanie wybranej drogi bez przeszkód. Sugerują oni, że na wysiłek i wykonanie wpływ mają odmienne czynniki. Proponowany przez model teoretyczny do badania postaw jako czynników determinujących wydajność pracy przedstawiam na schemacie 6.

¹²    Ibidem.

¹³    Ibidem.

Źródło: Lawler, Porter, op. cit.

Koncepcja Lawlera i Portera odnosi się do sytuacji, w której wydajność nabiera dla jednostki znaczenia jako droga prowadząca do realizacji ważnych dla niej celów (wydajność może też mieć znaczenie sama w sobie). Lawler próbował stosować omawiany model do wyjaśnienia zmian wydajności następujących po wprowadzeniu zmian w systemie pracy. Wyjaśnienie to, jak stwierdza J. Szczepański, uznać można za konkurencyjne w stosunku do wyjaśnień badań E. Mayo.

Lawler uważa, że zmiana w zakresie czynności dokonująca się przez zróżnicowanie czynności zwykle wykonywanych w trakcie pracy lub przez wprowadzenie udziału w podejmowaniu decyzji) oddziałuje na zmianę instrumentalnego znaczenia wydajności dla danej jednostki. Rozszerzenie zakresu pracy zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania nagród w trakcie wykonywania pracy. Nagrody te mają charakter głównie nagród wewnętrznych — możliwości rozwoju, sprawdzenia własnej wprawy i zdolności, poczucie odpowiedzialności.

Odwołując się do koncepcji Lawlera i Portera możemy wyjaśnić wyniki pewnych badań prowadzonych przez szkolę ..stosunków międzyludzkich'’. Stwierdzono w nich występowanie zależności między negatywnymi postawami wobec pracy i wysoką wydajnością. Zmienną odpowiedzialną za ten związek była użyteczność wydajności z punktu widzenia realizacji celów' jednostki. W jednym badaniu celem tym było utrzymanie się na zajmowanym stanowisku, w drugim osiągnięcie wyższej pozycji. Postawy, jakie ludzie przyjmują wobec swojej pracy, są pochodną ich celów, ale przede wszystkim

79