26785 SNB14094

5.    Czy zjawisko wychowania jest wymuszane, stymulowane z zewnątrz, czy jest w pełni autonomicznym, immanentnyrn procesem?

6.    Jakie są związki procesu wychowania z psychologią? Sygnalizowane w literaturze powiązania psychologii z pedagogiką wydają się dalece niejasne i wieloznaczne, czasami nawet dogmatyczne.

Poglądy i koncepcje dotychczas tu zarysowane, odnoszące się do celów wychowania, mieszczą się w znacznie szerszej perspektywie filozoficznej — teleologii. U podstaw tej filozofii legło przekonanie, iż natura zawsze realizuje jakieś cele, lub zdąża do jakiegoś celu lub celów. Lecz teleolo-gia jest ewidentnym przejawem antropologizmu. Rzecz w tym, że natura nie zdąża do żadnego celu czy celów. Po prostu nie ma takiej potrzeby. Potrzebę taką wkomponował naturze sam człowiek. I to jest krok bezsensowny, a w każdym razie stanowiący znaczną przeszkodę w rozpoznaniu istoty wychowania.

Pedagogice teleologicznej chcemy przedstawić inny jej wariant zwany pedagogiką aksjologiczną. Uporczywe twierdzenia, iż proces wychowania jest zdeterminowany wielością czynników, jest tak samo „odkrywczy” jakby ktoś twierdził, że „po nocy następuje dzień”. Matematycy dobrze wiedzą, że równania i funkcje, począwszy od pewnej ilości zmiennych, nie dają się rozwiązać. Brak jest po prostu metod zezwalających na odnalezienie ich rozwiązań. W tej samej sytuacji znajduje się pedagogika i nauki humanistyczne. Ilość zmiennych decydujących o wychowaniu jest tak duża, iż niepodobna ustalić ich istotnego wpływu na sam proces wychowania. Posiadanie równania nie oznacza jeszcze znajomości jego rozwiązań. A w takiej sytuacji badawczej znajdują się nauki społeczno-humanistycz-ne. Znamy ich determinanty, nie znamy natomiast ich rozwiązań.

2. ZAŁOŻENIA PEDAGOGIKI AKSJOLOGICZNEJ

Jest kwestią wysoce sporną, czy w procesie wychowania realizujemy cele wychowania, czy dokonujemy raczej wyboru wartości? Oczywiście można powiedzieć, że wartości obieramy po to, aby osiągnąć zamierzone cele. Lecz głębszy namysł nasuwa w tej mierze wątpliwości. Być może, to cele sytuują się na dalszym planie, zaś na czoło wysuwają się wartości. Z tego względu ten typ pedagogiki nazywamy pedagogiką aksjologiczną. Lecz o jakie wartości chodzi? Badacze wyróżniają rozmaite wartości. Niestety, w zakresie teorii wartości nagromadziło się' wiele

ambiwalencji. Wspomnę jedynie o niektórych dewiacjach w tym zakresie.

Niektórzy badacze mówią o tak zwanych wartościach „uniwersalnych”.

Karl Huppertz takie wypowiedzi nazywa „Wassersprache” (woda na młyn). Mówią oni, Ze wartości „uniwersalne", to wartości ponadczasowe. Jest to jawny absurd. Ponadczasowe to znaczy tyle, iż wartości te istniały przed pojawieniem się człowieka i będą trwały także po jego zniknięciu. A przecież twórcą wartości jest sam człowiek.

Niektórzy badacze mówią też o wartościach „chrześcijańskich". Lecz co było z wartościami chrześcijańskimi, gdy chrześcijaństwo jeszcze na świecie nie istniało? Niektórzy mówią o wartościach nadrzędnych czy priorytetowych. Przykłady te dowodzą, że w „typologii” wartości narosło wiele dogmatów i ujęć pretensjonalnych, a więc jawnie pozanaukowych.

W zamian za to przedstawimy inną propozycję podziału wartości.

Rozróżnimy za Józefem Bańką świat wartości „zimnych” (resp. - materialnych) oraz „ciepłych” (czyli duchowych).¹* Przykładem wartości materialnych mogą być takie dobra jak: władza, majętność, rozgłos, sława, populizm, pieniądz. Przykładem wartości duchowych mogą być: dobroć, przyjaźń, miłosierdzie, współczucie, tolerancja, godność.

Stan wychowania zalety zatem od wyboru wartości oraz ich hierarchii. Ściśle mówiąc wychowanie zalety od wzajemnych proporcji wartości „zimnych” i wartości „ciepłych", jakie zespoliła dana osobowość. Wspomniany Huppertz podkreśla w swojej ostatniej pracy pod tytułem „Der Krise der heutigen Welt”, iż w świecie współczesnym w procesie wychowania górę biorą wartości „zimne” nad wartościami „ciepłymi”. Dowodem takiego stanu rzeczy jest wszechobecna komercjalizacja, która staje się „dewizą” obecnego stylu życia.¹⁹ Huppertz wyznaje pogląd, iż komercjalny typ wychowania jest stylem ahumanistycznym. Jest skrajnym utylitaryzmem z jego najgorszymi odmianami. Jest to wychowanie zorientowane na realizacje twardych wartości materialnych.

Ten teoretyk i moralista zaznacza, iż ludzkość musi ponieść „sankcje” dominacji takiego stylu wychowania wyzutego z pierwiastków humanizmu. Zło było zawsze obecne powiada Huppertz, lecz skala zła ciągle się w świecie powiększa (vergróssem).²⁰ Stosowanie aksjologicznych kryteriów w procesie wychowania było filozoficznym podejściem pitagorejczy-ków. Ksenos z Larisy mawiał, że to, czy człowiek jest „dobry” czy „zły” zależy od wzajemnych proporcji „zła” i „dobra”. Tak jakbyś mieszał ze sobą dwie farby, powiada Ksenos, na przykład czarną i białą. Dobierając odpowiednie ilości farby czarnej i białej uzyskasz odcienie jakie tylko sobie

43