27559 IMG!82 (3)

kulturowo - bo tą sytuacją warto zająć się w dalszej części tekstu dziecko J jest dwujęzyczne, styka się też na co dzień z odmiennymi wzorcami zachowań. różnymi derofniami tradycji i obyczajowości, często nawet normy społeczne reprezentowane przez rodziców aą odmienne (dobrym przykładem wydaje się być porównanie sytuacji kobiety w święcie Zachodu i Wschodu, czy stosunek do ludzi starych w obu kulturach). Dziecko raczej nie postrzega takiej odmienności jako dziwnej czy nietypowej, nawet jeśli nie w pełni ją rozumie; znacznie częściej dochodzi do otwarcia na różnorodność kulturową i jej akceptacji niż separowania się od niej. W starszym wieku możliwa jest zarówno integracja obu kultur, jak i selektywna adaptacja, wybór pewnych elementów, identyfikacja z nimi jako symbolami przynależności etnicznej czy wyznaniowej i odrzucenie świadome lub nie - innych. Często spotykanym wzorcem przystosowania w obrębie integracji jest wybór nicsprzecznych U sobą elementów obu kultur: zapamiętanych z dzieciństwa tradycji, obrzędów i próby wybiórczego ich łączenia, czego przykładem może być op. obchodzenie odmiennych antropologicznie świąt w różnych porach roku i według odmiennych tradycji. Otwiera to niewątpliwą przestrzeń tolerancji dziecka na odmienność, ale i samym dorosłym uświadamia, w jak bardzo relatywnym święcie pod względem wartości żyjemy. Często informuje też i potwierdza, jak trwałe są przekazy wyniesione z dzieciństwa, jak niepojęte są początkowo różnice tak oczywiste i jednoznaczne dla rodziny pochodzącej z innej części świata.

Innym wzorcem przystosowania do sytuacji w rodzinie heterogenicznej kulturowo jest poliwalencja, czyli sytuacja, w której dziecko dokonuje identyfikacji niejako ponad wartościami charakterystycznymi dla świata rodziców. Może być ona zarówno efektem zagubienia i nieprzystosowania, jak i świadomym wyborem pozwalającym uniknąć kluczowej dla budowania tożsamości odpowiedzi na pytania: jaki jestem i nic mniej ważnego: kim jestem - Żydem, Polakiem, Arabem? W pewnym sensie poliwalcntne kulturowo wydają się także być postawy osób, które z przyczyn losowych zostały ze swej kultury „wywłaszczone", pozostawały one poza sferą ich świadomego odbioru i identyfikacji, żeby wspomnieć tu choćby takie publicznie znane postaci jak Ryszard Horowitz, Roma Ligocka, Roman Polański, którzy dopiero w dorosłym życiu po raz pierwszy zetknęli się świadomie ze swymi korzeniami kulturowymi i wówczas dokonali identyfikacji na poziomie poliwalcnłnym, odpowiadając na pytanie: JCun jesteś teraz, w dorosłym życiu? Kim byłeś jako dziecko?" przez pryzmat poszukiwań, odsłaniania tego, czego jako dzieci

me wicdwały. a jedynie pggypmzczaty. Tak tryśobtrę lacnósjwyauacp.giy priorytcicm była ochrona tycia.

Najrzadziej spotykanym doświadczeniem i typem reakcji wobec l£pM nołci kulturowej jest alternacja (Berger. LuekmaaBy^u, oparta aa caBffńMj przemianie prowadzącej niejednokrotnie do porzucania reguł. »art» zachowań i identyfikacji kulturowych pochodzących z dzieciństwa, z jednoczesnym zaangażowaniem w maczania i praktyki określająca nową tożsamość kulturową. Alternacja na ogół wywołana jest czynnikami natury emocjonałmj, silnym związkiem między osobą altemującą a przedstawicielem obcej, dotąd nieznanej teligii czy kultury. Alternacja w rzeczywistości jest przypadkiem resocjalizacji, noszącym zarówno cechy podobieństwa, jak i odmiennym od pierwotnego stadium socjalizacji jednostki. Podobieństwo wyrata się nlnym związkiem emocjonalnym i powtórzeniem znanych z dzieciństwa identyfikacji, odmienna natomiast jest konieczność uprzedniego dokonania dezintegracji dotychczasowej, subiektywnej rzeczywistości Socjalizacja pisramm, jak wiemy, przebiega ex-mhiio, nie wymaga wcześniej przygmo aaaage pndkrta. w postaci odpowiednich warunków społecznych czy koacapcyjayck. W przebiegu altcmacji istotniejsze od zerwania z dotychczasowymi identyfikacjami jest podtrzymanie struktur czyniących bieżące orientacje wiarygodnymi, czemu często towarzyszy zaprzeczenie przeszłości, rcintapretacja osób i znaczek występujących w dotychczasowej biografii. Luki czy elementy nieipójas zastępowane bywają konfabulacjami. Jak wiemy, maśe dziecko przebywające w rodzinie, kiedy jest ona jedynym źródłem identyfikacji, mc jest zAłtoedo dokonywania takich operacji w swojej świadomości, możliwe jest to dopiero w młodości i późniejszych latach tycia.

Każda z powyżej opisanych reakcji wobec knlnuy ma inac datki dblnł-

samości i samoidentyfikacji jednostki. Otwarcie na różnorodność kulturową i jej akceptacja prowadzić może do dualizmu kabwowrgo, empatii aa poranne intelektualnym i emocjonalnym. Dualizm ów dotyczy aa ogół sfery języka, częściowo też obyczaju czy tradycji i wówczas ma pozytywne znaczenie rozwojowe, wzbogaca bowiem osobowość i sferę poznawcządziecka oaowo treści. Jest też właściwym sposobem adaptacji do świata, I U&Hg doaraje różnica jako kategoria identyfikacji, parafrazująca słynne gm&K więrjemm" w „różnię się, więc jestem**"*. Dzieci z rodzin heterogenicznych kulturowo

P Bwptr. U LTtaaMa.meH.a240>—L "* U. Ocfritla. za: T. SaJcudlamk oacłl., i 42-41