29840 Manikowska (26)

Wszechnica krakowska

złe i bałamutne, ale utrzymywały się one w szkołach jeszcze i w XVI w. Od połowy XV w. do Szkół wielkomiejskich trafiają też pierwsze teksty humanistyczne. Obok autorów włoskich, Francesca da Fiano czy Carla Aretina, pojawiają się polscy: Adam Świnka, Mikołaj Oloch, Marcin ze Słupcy.

Dokumentacja źródłowa, bogatsza dla szkół katedralnych i klasztornych, dzięki lepiej zachowanym, ale też i bogatszym księgozbiorom środowisk zakonnych i kapitulnych, nie pozwala na wyczerpujące przedstawienie modelu kształcenia w szkołach parafialnych. Wiemy, że szkoła średniowieczna nie rezygnowała ani z autorów pogańskich, ani z treści świeckich. Najwięcej słuchaczy miało nauczanie gramatyki łacińskiej, którego rezultatem była umiejętność czytania, coraz częściej także pewna biegłość w piśmie. W późnym średniowieczu napis umieszczany na widocznym miejscu ma być informacją możliwą do odczytania przez wielu. Malarstwo ścienne i tablicowe, rzeźba nagrobna sięgają do pisma, by wzbogacić, uzupełnić, sprecyzować treści zawarte w przekazie ikonograficznym; zwój zapisanego pergaminu i otwarta księga, czytana, towarzyszą malarskim przedstawieniom wątków maryjnych.

5. Wszechnica krakowska

W 1364 r. po kilkuletnich przygotowaniach i zabiegach dyplomatycznych w kurii papieskiej Kazimierz Wielki wydał przywilej powołujący do życia uniwersytet w Krakowie. Była to druga, po założonym przez Karola IV uniwersytecie w Pradze, wszechnica w Europie Środkowo-Wschodniej, a jej powstanie przypadło na okres, który przyniósł ogromne pomnożenie liczby uniwersytetów w Europie — między rokiem 1300 a 1500 ich liczba wzrosła czterokrotnie. Ta pierwsza fundacja kazimierzowska okazała się jednak tworem krótkotrwałym. Skromne podstawy materialne i trudności ze skompletowaniem kadry profesorskiej okazały się nie do pokonania, gdy w 1370 r., po śmierci króla, uczelnia musiała już liczyć tylko na własne siły. Dzieje Uniwersytetu Krakowskiego rozpoczyna więc nie pierwszy dokument na jego rzecz, ale jego ponowne powołanie do życia, odnowienie przygotowywane od lat dziewięćdziesiątych XIV w. przez grono uczonych polskich i śląskich związanych studiami, działalnością naukową i kaznodziejską ze środowiskiem Uniwersytetu Praskiego, oraz przez dwór Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi. Nowy przywilej i fundacja oparte na zapisie królowej, donacji króla i — w mniejszym stopniu — biskupa krakowskiego, uroczyście ogłoszone w 1400 r., powoływały uczelnię, której rozmach i program znacznie wykraczały poza skromne początki roku 1364. Uniwersytet Krakowski miał być pełną unwersiias magistrorum z wydziałem teologii, wieńczącym hierarchię fakultetów średniowiecznych uczelni. Powstawał jako typowa późnośredniowieczna wszechnica, którą wiele różniło od jej wielkich i •dawnych poprzedniczek z wieku XII i XIII.

Wydaje się, że o zmianie, jaka dokonała Się w charakterze i funkcjach uniwersytetu w późnym średniowieczu, zadecydowały okoliczności zewnętrzne w stosunku do rozwoju nauki i samej instytucji studium generale. Wzrost potęgi monarchii europejskich sprawiał, że te najmłodsze uczelnie zyskiwały charakter narodowy, służąc najbliższym im geograficznie i kulturalnie regionom. Opatrzenie zakładanych w miastach wybrzeża bałtyckiego uniwersytetów epitetem „hanzeatyckie” podkreślało właśnie owo regionalne jedynie znaczenie nowych uczelni. Stare, wielkie i sławne wszechnice nie przestały przyciągać chętnych wiedzy z całej łacińskiej Europy, ale nowe uniwersytety nie były w stanie zyskać i zachować ponadnarodowego charakteru—nie tylko dlatego, że brakowało im bardzo często i sławnych uczonych, i oryginalnej myśli. W 1409 r. na najstarszym w Europie Środkowej Uniwersytecie Praskim organizacja studentów oparta na nacjach nie wytrzymała dramatycznej próby napięć i waśni między nimi; Niemcy przenieśli się do Lipska, by tam założyć własną universitas. Wszechnica krakowska nie wprowadziła tego kryterium grupowania studentów, skład narodowy jej żaków potwierdza jednak regionalne znaczenie również tego uniwersytetu, do którego ściągali mieszkańcy Królestwa, Śląska, Prus, Węgier i Litwy. Wielonarodowy skład studentów także w Krakowie powodował liczne napięcia, ciągle przeciwstawianie forenses (cudzoziemcy) i indygenes.

333