62892 skanuj0008 13

II. STAN OPRACOWANIA I STOPIEŃ KODYFIKACJI ZASAD INTERPUNKCJI POLSKIEJ

3. STAN OPRACOWANIA ZASAD INTERPUNKCJI POLSKIEJ PRZED ROKIEM 1936

Jako przybliżony obraz stanu opracowania polskich zasad interpunkcji przed rokiem 1936 można wskazać sformułowania tych zasad w podręczniku pisowni Jana Łosia z r. 1930¹. Zasady przestankowania zawarte w Gramatyce Kopczyńskiego oraz w omówionej wyżej książce Bentkowskiego były stosunkowo szczupłe i w znacznej mierze nieaktualne. Skąpe były również wskazówki interpunkcyjne zawarte w podręcznikach gramatyki z XIX i początku XX wieku (Floriana Łagowskiego, F. Żochowskiego, J. A. Czajkowskiego, Henryka Sucheckiego, S. Gruszczyńskiego, Jana Muczkowskiego, A. Małeckiego, Ignacego Steina—Romana Zawilińskiego i innych). Nie rozwiązały też problemu wydane na przełomie XIX i XX w. dwie książki o interpunkcji F. Łagowskiego² i W. Wąsika³. Łagowski przedstawił historyczny rozwój interpunkcji polskiej oraz podał ogólny zarys stanu współczesnego. Wąsik zajął się przede wszystkim teoretyczną stroną zasad interpunkcji. Prace te jednak nie dawały rozwiązania szeregu szczegółowych trudności, jakie się w związku z interpunkcją nasuwają w praktyce pisarskiej. Nie były wyjaśnione takie kwestie zasadnicze, jak: wpływ rytmiki mowy na interpunkcję, zasady cofania lub pomijania przecinka, rola dodatkowo-ści i uboczności wyrażeń i zdań, udział czynników obiektywnych i subiektywnych w interpunkcji, stosunek interpunkcji logicznej do ekspresyjnej, szkolnej do naukowej i artystycznej. Z problematyki szczegółowej nie były rozstrzygnięte takie zagadnienia, jak: interpunkcja przy dawek i imiesłowowych równoważników zdań, zasady zamykania fraz poprzedzonych przecinkiem, interpunkcja członów mo-dalnych i pozakonstrukcyjnych, interpunkcja zdań wykrzyknikowych.

Nie rozstrzygał tych zagadnień także Łoś. Pisownia polska⁴ PAU interpunkcją się nie zajmowała. Łoś opracował więc sam zasady interpunkcji i zamieścił je w cytowanym wyżej podręczniku. I one jednak nie były wyczerpujące; nie uwzględniały zagadnień wyżej wyszczególnionych. Cały rozdział o znakach przestankowych nie przekracza objętości czterech stron (s. 42-46), a ustęp o najbardziej skomplikowanym dziale interpunkcji, jakim jest użycie przecinka, nie sięga nawet półtorej strony. Ogranicza się do wskazania użycia przecinka: między zdaniami współrzędnymi i podrzędnymi, przy powtarzaniu spójników, przy równoważnikach zdań (m. in. porównawczych i imiesłowowych), przy jednorodnych częściach zdania, przy odpowiedziach i wołaczach (s. 44-45).

Szczegółowym potrzebom nie czyniła też zadość książeczka J. Hełczyńskiego⁵.

4. POWSTANIE POLSKICH PRZEPISÓW INTERPUNKCYJNYCH Z ROKU 1936

Przedstawione w par. 3 problemy interpunkcyjne, dotychczasowymi opracowaniami nie objęte, znalazły rozwiązanie w przepisach interpunkcyjnych zawartych w XI wydaniu Pisowni polskiej PAU z r. 1936⁶. Przepisy te zostały uchwalone przez Komitet Ortograficzny PAU w dniach 20 i 21 kwietnia 1936 r. na podstawie projektu opracowanego przez komisję interpunkcyjną tegoż komitetu^{7 8}. Punktem wyjścia prac komisji był referat Stanisława Jodłowskiego, oparty na jego książce z r. 1935 pt. Zasady interpunkcji^7,0.

Zasady interpunkcji były pierwszym systematycznym i wyczerpującym podręcznikiem polskiego przestankowania. Czyniły one zadość potrzebom wymienionym wyżej (par. 3), omawiając szczegółowo przedstawioną tam problematykę. Obok zasad ogólnych, niewątpliwych uwzględniały przypadki nastręczające piszącym trudności. Zagadnienia proste starał się autor ująć w formę zwięzłych i jasnych wskazówek praktycznych, przy zasadach mniej oczywistych zamieścił uzasadnienia oparte na analizie odpowiednich pojęć składniowych.

Z Zasad interpunkcji najistotniejsze tezy weszły do Pisowni polskiej. Komitet Ortograficzny PAU przyjął w zasadzie wszystkie, z wyjątkiem tezy o interpunkcji imiesłowów nieodmiennych. Realizując dążność do redukcji liczby przecinków, przyjęto jako zasadę pozostawianie wyrażeń imiesłowowych bez przecinka, a użycie w pewnych wypadkach przecinka przy tego rodzaju wyrażeniach potraktowano jako wyjątkowe. Jednakże 20 stycznia 1956 r. Komitet Językoznawczy PAN zmienił tę zasadę, uznając użycie przecinka przy wyrażeniach imiesłowowych za regułę, z możliwością pomijania go przy imiesłowach nie mających określeń⁹ *.

13

1

   J. Ł o ś , Zasady ortografii polskiej i słownik ortograficzny. Wydanie czwarte, Lwów-Warszawa 1930.

2

   F. Łagowski, O znakach pisarskich, Warszawa 1895.

3

   W. W ąs i k , Interpunkcja polska, Warszawa 1919.

4

   Pisownia polska. Przepisy — słowniczek. Wydanie X, wyd. Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1933.

5

J. H c ł c z y ń s k i, Stawianie znaków przestankowych, Lwów-Warszawa 1929.

6

²* Pisownia polska. Przepisy — słowniczek. Wydanie XI, wyd. Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1936.

7

   Komisja interpunkcyjna Komitetu Ortograficznego PAU obradowała we Lwowie w następującym składzie: Juliusz Kleiner (przewodniczący), Stanisław Jodłowski (referent), Zenon Klemensiewicz, Jerzy Kuryłowicz, Tadeusz Lchr-Spławiński, Kazimierz Nitsch i Witold Taszycki.

8

   S.Jodłowski, Zasady interpunkcji. Prawidła, przepisy, wyjaśnienia, uzasadnienia, Lwów-Warszawa 1935.

9

   Pisownia polska. Przepisy — słowniczek. Wydanie XII, wyd. Polska Akademia Nauk, Wrocław 1957, s. 65-66. ' [Komisja Kultury Języka Komitetu Językoznawstwa PAN orzeczeniem z roku 1993 zaleca oddzielanie przecinkiem lub wydzielanie przecinkami imiesłowów na -ąc, -wszy, -łszy także bez określeń — Red.].