64219 SNB13864

16

Jakie mogą być następstwa przedstawionego stanu rzeczy? Otóż odpowiadaj na to podstawowe pytanie, można brać pod uwagę następujące cztery możliwość,

1) całkowita likwidacja .nakładowych” (czyli formalnych) form opieki, ca w dzisiejszej rzeczywistości byłoby generalnie nierealne i wielce szkodliwi a ostatecznie może dotyczyć form istniejących mocą kreatywności subiektywnej dysfunkcjonalnych lub innych marginalnych form, przy założeniu zaistrnenk korzy siniej szych alternatyw;

2) zachowanie istniejącego status quo, to jest wszystkich funkcjonujących współcześnie formalnych form opieki z całą ich warstwą forma!istyczną, w dużą mierze niekorzystną dla spełniania przez nie funkcji opiekuńczo-wychowawczych (merytorycznych );

3) zupełne wyeliminowanie całej tej formalistycznej warstwy w tych formach, które w istocie oznaczałoby przekształcenie w układy quasi nieformalne, co przy zachowaniu zasilania materialnego i kadrowego, nadzoru i odpowiedzialności przez organa państwowe, samorządowe czy określone organizacje staje się całkowicie nierealne i w niektórych aspektach szkodliwe;

4) wprowadzenie do tych form — pozbywając się uprzednio tkwiącej w ich strukturze niekorzystnej dla opieki formalistyki — uzasadnionego i możliwego maksimum elementów właściwych dla układów opiekuńczych nieformalnych a zwłaszcza rodzinnych i powiązanie ich z niezbędnym dla normalnego funkcjonowania danej formy ąuantum elementów formalno-organicznych.

Sie ulega wątpliwości, że dla przezwyciężenia występujących w „zakładowych" formach opieki¹ zaistniałych mocą kreatywności obiektywnej sprzeczności międzyr icb „czysto formalną” warstwą a wymaganiami opieki pozostaje tylko możliwość czwarta, ostatnia, jako zupełnie zadowalająca, realistyczna, zoptymalizowana Sie może bowiem znajdować usprawiedliwienia istnienie takiej sprzeczności a z drugiej strony nie ma możliwości i uzasadnienia usunięcie tkwiących w danej formie organicznych² elementów' formalnych, niezbędnych dla jej istnienia i bezpiecznego funkcjonowania jako takiej.

Osobne miejsce zajmują elementy typu rodzinno-obyczajonego w warstwie forma!istycznej „zakładowych** form opieki. Próby zaszczepiania ich na gruncie tych form mają już wiekową historie, od czasów H. Pestalozziego począwszy. Występują przede wszystkim w formach naśladujących w pewnej mierze opiekę rodzinną, chociaż pojawiają się w ograniczonym zakresie w typowych zakładach opiekuńczych. Przykładem tego mogą być „rodzinki” i .mateczki” w żakiadzie Cz. Babickiego. Dość często sprowadza się to do odtwarzania właściwej dla rodziny nomenklatury i niektórych elementów jej struktury osobowej. Są to w sumie przejawy tendencji do tworzenia ąuasi rodzinnych układów opiekuńczych, wychodząc z założenia, że tylko opieka rodzinna jest formą najwłaściwszą, przede wszystkim wobec dzieci. Zapomina się przy tym często, źe o istotnych właściwościach opieki w rodzinie nie decyduje nomenklatura i osobowe elementy struktury, ale relacje między tymi elementami i urzeczywistnianie wartości opieki. Te pierwsze stosunkowo łatwo wprowadzić do układów opiekuńczych, drugie — niepomiernie trudniej. Stąd też najczęściej zaczyna się i kończy na tym, co łatwiejsze, a przy tym dość widoczne.

Jakie można wiązać znaczenie z tymi zewnętrznymi rodzinno-obyczajo-wymi elementami w formalnych formach opieki? Otóż odpowiedź na to trudne pytanie nie może być jednoznaczna. Znaczenie to zależy bowiem od szeregu zmiennych, a zwłaszcza od tego, kim są podopieczni, opiekunowie, jakie zachodzą między nimi relacje, jaki jest zasięg społeczny funkcjonowania formalistyki rodzinnej³, a także od narosłych mitów idealizujących opiekę rodzinną i deprecjonujących „zakładową”.

Uwzględniając te uwarunkowania można w dopuszczalnym uproszczeniu powiedzieć, że mogą one być czymś pozytywnym (wartością pośredniczącą) w opiece całkowitej przede wszystkim nad dziećmi najmłodszymi, sierotami naturalnymi (wiek żłobkowy, przedszkolny. młod&zoszkołny) sprawowanej przez opiekunów spolegliwych, przy zaistniałych dodatnich wiąziach emocjonalnych, łączących obie strony stosunku opiekuńczego, a także w sprzyjającej strukturze organizacyjnej zespołu wychowanków i wychowawców. Natomiast w formach opieki częściowej (dzielonej) nad dziećmi normalnymi i niepełnosprawnymi, z normalnych rodzin oraz w formach opieki całkowitej nad tzw. sierotami społecznymi, sprawowanej przez osoby nie posiadające dostatecznych dyspozycji ³

1

Wynźenia-terminy „zakładowa forma opieki'* i ^formalna forma opieki” są tu — w związku z przyjętym wyżej stanowiskiem, że Jnstyutcjonalność” nie może być cechą różnicującą formy opieki — używane zamiennie ze względów formalno-artykulacyjnych, bowiem w sensie semantycznym są synonimami, gdyż „zakład jako celowo utworzony układ społeczny jest przez co samo tworem (byiem) formalnym.

W kontekście tego ostatniego wątku rozważań tkwi implicite rozróżnienie:

2

— formalistyki sprzecznej z wymaganiami opieki, której wyeliminowanie nie koliduje równocześnie z innymi elementami strukturalnymi układu,

—- formalistyki organicznej (immanentnej) niezbędnej dla normalnego, bezpiecznego funkcjonowania i zachowania okładu w daną jego formie.

Tak na przykład do procedury zatrudnienia wychowawcy w placówce opiekuńczo-wychowawczej uzasadnione byłoby wprowadzenie warunku akceptacji kandydata przez podopiecznych, rezygnując ^z tego- co w mej zbędne i sprzeczne z opieką. Nie mogą jednak zrezygnować z tego, co w tej procedurze zapewnia bezpieczeństwo socjalne pracownika i godziwe warunki pracy.

3

Chodzi tu o używanie takich swoiście „rodzinnych” nazw jak: „babcia". „dziadek” ^ciocia”, „wujek” w „ocieplonych” kontaktach międzyludzkich w ogóle, zwłaszcza na wschodnich terenach dawnej Rzeczypospolitej i ich pograniczu oraz dalej, w Rosji. W tych warunkach stosowanie takiego nazewnictwa wobec opiekunów w- „zakładowych” formach opieki nad dziećmi i młodzieżą staje się tym bardziej naturalne i uzasadnione. Z drugiej strony, wszędzie tam. gdzie nie ma takiej tradycji oazewniczej w obiegu ogólnospołecznym, zwracanie się do kogoś spoza kręgu rodzinnego takimi nazwami może być przyjęte jako coś wręcz nietaktownego. Tym trudniej byłoby je stosować w tych fpnmcb opieki.