68190 stronaH 49

48

Występuje tutaj niedobór przygotowania zawodowego, co można symbolicznie przedstawić następująco:

M * W, M < W, P < 1 Sytuacja III

Zachodzi, gdy przygotowanie zawodowe przewyższa wymaganiu na stanowisku pracy. Znaczna część wiedzy i umiejętności jest nieprzydatna, co można przedstawić następująco:

M * W, M > W, F > 1 Sytuacja IV

Z taką sytuacją mamy do czynienia, gdy stanowisko, na które został skierowany absolwent reprezentuje inny kierunek zawodowy niż ten, do którego przygotowała go szkoła. Przygotowanie zawodowe jest bliskie zeru, choć zawsze istnieje jakiś zakres przygotowania o charakterze ogól no zawodowym, który chociaż w minimalnym stopniu może pokryć wymagania stanowiska pracy. Można to przedstawić symbolicznie:

M i W, M — O, P -* O

Omawiając problematykę związaną z przydatnością zawodową należy jesz-czez dodać, że nie zachodzi prosta zależność między poziomem przydatności zawodowej a poziomem sukcesów społeczno-zawodowych odnoszonych przez jednostkę. Przydatność zawodowa pracownika może być wysoka, a odnoszone sukcesy niewielkie/⁵³

Jednak należy uznać, że im wyższa jest przydatność zawodowa pracownika, tym większe są potencjalne możliwości osiągnięcia przez niego sukcesu w pracy zawodowej.

Przez osobowość zawodową rozumie się zespół cech człowieka pracy, uformowanych w toku kształcenia przędzawodowego, zawodowego i rozwijających się w czasie pracy zawodowej, który zapewnia mu aktywny kontakt z materialnym i społecznym środowiskiem pracy. Głównymi składnikami osobowości zawodowej są:

-wiedza zawodowa,

-    umiejętności, sprawności, przyzwyczajenia i nawyki pracy,

-    zainteresowania i zamiłowania zawodowe,

-    zdolności, uzdolnienia i talenty zawodowe,

-    postawa społeczno-zawodowa,

-motywy kształcenia się i doskonalenia zawodowego oraz pracy.

Przejawami zewnętrznymi osobowości zawodowej są takie cechy, jak np.: pomysłowość, pracowitość, odpowiedzialność, obowiązkowość,systematyczność.³⁴

W nieco odmienny sposób traktowana jest osobowość zawodowa przez K Korabiowską-Nowacką, która pod tym pojęciem rozumie osobowość człowieka pracującego, grupującą cechy psychofizyczne ważne dla wykonywania zawodu. Za najważniejsze cechy osobowości zawodowej ze stanowiska współczesnej humanistyki i dorobku dydaktyki uważa autorka: pozytywny stosunek do zawodu oraz umiejętność i ciągłe dążenie do samodoskonalenia.'

O ile przedstawiona koncepcja osobowości zawodowej odnosi się do osób pracujących i jest traktowana jako określony stan rzeczy, o tyle K. Czarnecki przez osobowość zawodową rozumie szczególną „warstwę” osobowości człowieka pracy, która jest celowo, świadomie, planowo i systematycznie kształtowana w procesie nauczania - uczenia się zawodu i pracy, która najwyraźniej uwidacznia się w zachowaniach pracowniczych '

Rozpatrując osobowość zawodową zgodnie z dynamiką rozwoju zawodowego człowieka oraz wynikami tego rozwoju, głównymi składnikami jej na poszczególnych etapach kształtowania są:

-    dojrzałość społeczno-zawodowa absolwentów szkół ogólnokształcących do wyboru zawodu i szkoły.

-    sukcesy szkolno-zawodowe uczniów szkół zawodowych, przydatność społeczno-zawodowa absolwentów szkół zawodowych.

-    sukcesy społeczno-zawodowe kwalifikowanych pracowników.³'

Ukształtowana osobowość zawodowa jest najwyższym wymiarem rozwoju zawodowego człowieka i odnosi się głównie do pracowników u szczytu swych osiągnięć zawodowych. Można mówić, z punktu widzenia rozwoju człowieka, o różnym poziomie ukształtowania i funkcjonowania cech osobowości zawodowej:

•)U

bardzo wysokim, wysokim, średnim i niskim.

Osobowość zawodową można również określić jako swoistą informację o przynależności człowieka do określonej grupy zawodowej. W tym znaczeniu można mówić o „osobowości lekarza”, „osobowości nauczyciela” itd. Terminy te są odbiciem funkcjonowania w świadomości społecznej ludzi wykonujących te zawody. Z drugiej zaś strony można rozpatrywać osobowość różnych kategorii zawodowych jako postulowany stan, do którego powinno się dążyć w procesie przygotowania zawodowego. Poszczególne zawody wymagać mogą posiadania przez osoby je wykonujące pewnych szczególnych cech, koniecznych do ich wykonywania.

Z przedstawionych tu rozważań wynika, że przydatność zawodowa jest szczególnie istotnym składnikiem osobowości zawodowej. Może być ona przedmio tern badań, opracowana została na gruncie pedagogiki pracy procedura jej ba dań.³⁹ Określenie przydatności zawodowej absolwenta szkoły zawodowej stanowić może wskaźnik poziomu rozwoju osobowości zawodowej jednostki.