71897 Obraz (3)

184 Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

184 Dziecko jako naukowiec: Piagetowska teoria rozwoju poznawczego

gazuję badane dzieci w rozmowę wzorowaną na wywiadzie psychiatrycP nym, celem odkrycia o sposobie rozumowania czegoś, co leży u podstaw ich poprawnych, a jeszcze lepiej, co leży u podstaw błędnych odpowiedzi”. Po5|f przez rozmowy z dziećmi w różnym wieku, Piaget śledził rozwój rozumie-' nia każdego pojęcia. To właśnie zrazu przekonało go, że zmiany; w myśleniu ... następują w sposób skokowy, a nie ciągły i dlatego rozwój najlepiej będzie | opisać zapOTfiiócą stadiów. Weźmy przedstawiony w tab. 6.1 przykłlćfz badań Piageta nad dziecięcą koncepcją przyczynowości. Zadając serię pytań typu „Co sprawia, że chmury się przesuwają?”, uzyskał odpowiedzi, które| przekonały go, że w różnych przedziałach wiekowych zaobserwować można różne pod względem jakościowym ^pjjmyślenia, oraz że rozwój pojmo wania tego szczególnego pojęcia najlepiej opisać jako trzystopniową sekwencję od pojmowania „magicznego”, przez „animistyczne” do „logicznego”. T 2. W drugiej fazie swych prac Piaget przeszedł do o wiele bardziej ogólnego poglądu na temat rozwoju intelektualnego. Zamiast badać odrębne aspekty. • dziecięcego rozumowania, połączył je w całościowy schemat, odnoszący się ; do całokształtu rozwoju poznawczego od urodzenia do dojrzałości. Wów- - ■ czas zamiast określać stadia rozwojowe dla poszczególnych pojęć, zapropo-. Ą nował czterostopniowy schemat sekwencyjny, wyjaśniający rozwój intelek- .: tualny jako całość. Poniżej szczegółowo opiszemy te cztery stadia. W tym ' jednak miejscu zaznaczmy tylko, że rozszerzenie badanego zakresu wieku y w dół, do niemowlęctwa, oznaczało, że Piaget nie mógł już dłużej opierać się / wyłącznie na rozmowach, i że bardzo istotną rolę zaczęły odgrywać obserwacje zarówno spontanicznych zachowań dziecka, jak i jego reakcji na sytuacje zaaranżowane. Na przykład, chcąc poznać zdolność dzieci do klasyfikowania przedmiotów, Piaget dawał im specjalnie dobrane przedmioty lub obrazki (domów, ludzi, zabawek, zwierząt itd.) i prosił o poukładanie ich w grupach jako „pasujące do siebie” lub „podobne”. W ten sposób dowie- j dział się, kiedy po raz pierwszy dzieci rozumieją pojęcie klasyfikacji i móg!

TABELA 6.1
Stadia rozumienia przyczynowości
Przykładowe pytanie: Co sprawia, że chmury przesuwają się po niebie?
Typ myślenia	Przykład odpowiedzi
Magiczny (do 3. r. ż.), tj. dziecko może wpływać na przedmioty/ zewnętrzne myślą lub działaniem	'5My sprawiamy, że się poruszają, kiedy idziemy.”
Animistyczny (3-7 lat), tj. dziecko przypisuje własne cechy przedmiotom	„Poruszają się same, bo żyją”
Logiczny (od 8. r. ż.), tj. dziecko ujmuje świat w kategoriach bezosobowych	„Wiatr je przesuwa”

badać kryteria, dla których poukładały tc przedmioty w takich, a nie innych grupach. A były to cechy percepcyjne, takie jak powszechnie spotykane u młodszych dzieci rozmiar i kolor; lub bardziej abstrakcyjne, takie jak typ przedmiotu (np.: zabawki a ubrania) lub jego zastosowanie {np.: jadalne lub nie). Tak, jak poprzednio, Piageta interesowała nie tyle poprawność lub błędność odpowiedzi, ile sposób, w jaki dzieci zabierały się do zadania i to, czego mógł się na tej podstawie dowiedzieć na temat dziecięcej organizacji umysłowej na danym etapie rozwoju. "W tym celu sporządzał szczegółowe protokoły zachowania i wypowiedzi dzieci, które często cytował we wszystkich swych książkach (ramka 6.1 zawiera jeden z przykładów).

RAMKA 6.1

Techniki gromadzenia danych przez Piageta

By zilustrować metody, jakie wykorzystywał Piaget w celu uzyskania informacji od badanych dzieci, zacytowaliśmy poniżej fragmenty dwóch jego protokołów. Pierwszy jest ^przykładem metody wywiadu klinicznego - luźnej rozmowy, mającej na celu rzucenie nieco światła na sposób, w jaki dziecko myśli na dany temat i wyjaśnia niektóre zjawiska. W tym przypadku badana jest natura snów; dziecko ma 5 lat i 9 miesięcy.

Piaget: „Skąd się biorą sny?” Dziecko: „Myślę, że śpisz sobie tak dobrze, że śnisz." P: „Czy przychodzą z nas, czy z zewnątrz?” D: „Z zewnątrz.” P: „Czym my śnimy?” D: „Nie wiem.” P: „Rękoma? Niczym?” D: „Tak, niczym,” P: „Kiedy leżysz w łóżku i śnisz, gdzie jest sen?” D: „W moim łóżku, pod kocem. Naprawdę nie wiem. Gdyby był w brzuchu, to kości stałyby na przeszkodzie i nie zobaczyłbym go.” P: „Czy sen tam jest kiedy śpisz?” D: „Tak, jest w łóżku obok mnie.”

P: „Czy sen jest w twojej głowie?” D: „To ja jestem we śnie: on nie jest w mojej głowie. Kiedy śnisz, nie wiesz, że jesteś w łóżku. Wiesz, że chodzisz. Ty jesteś we śnie. Jesteś w łóżku, ale o tym nie wiesz”... P: „Kiedy sen jest w pokoju, czy jest obok ciebie?” D: „Tak, o tu!” (pokazuje 30 cm przed oczyma).

Fragment ten pochodzi z opublikowanej w 1929 roku książki pt. The Child's Concep-tion ofthe World (Jak sobie dziecko świat przedstawia), stanowiącej opis badań nad dziecięcym pojmowaniem zjawisk, takich jak myśl i sny. I chociaż ukazuje ona zdolność i upór Piageta w stawianiu rozmaitych, bardzo szczegółowych i istotnych pytań, to widać także, je może jednak istnieć niebezpieczeństwo sugerowania przez niego pewnych pojęć, którymi-dzieciJMCż.eśniej..ni.e dysponowały. Obawa ta sprawiła, że w późniejszych pracach Piaget w mniejszym stopniu opiera] się na technice wywiadu. Niemniej jednak widać wyraźnie, że cytowane dziecko ma pewne trudności w traktowaniu takich zjawisk umysłowych, jak sny jako umysłowe, i spostrzega je raczej w kategoriach fizycznych, tj. jako rzeczy z konkretnego materiału. Piaget określił tę tendencję mianem realizmu, widocznego również w utożsamianiu myśli z czynnością mówienia, co udało mu się odkryć też podczas wywiadów z dziećmi w wieku około 4 i 5 lat.