79433 skanuj0186 (2)

386 SYNFJDI /KM.OOIA CZYI I NAl KA O SI MII Sil

renie praktyki sądowej jako dyrektywy, którymi kierują się sędziowie w su <» ich rozstrzygnięciach. Mogą one jednak służyć pomocą każdemu człowiekowi w jego postępowaniu moralnym i dlatego zostały przyjęte równie/ przez etykę. Z uwagi na ich ograniczony zakres stosowania zwie sięjc szcze golowymi zasadami refleksyjnymi. Wymienione zostaną przynajmmei najważniejsze.

1“ W wypadku wątpliwości w lepszej sytuacji jest ten. kto rzecz posia da. od tego, kto zgłasza do niej pretensję (in dubio melior est conditio /to ssidentis) Jest to tzw. zasada posiadana (principium possessionis), któia najczęściej znajduje zastosowanie w zakresie sprawiedliwości zamiennej Na jej podstawie można pozbawić posiadacza określonego przedmiotu po siadania tylko w wypadku, kiedy zachodzi praktyczna peu ność, że nic jest on jego własnością. Jeżeli natomiast sprawa przedstawia się niejasno, zasa da posiadania pozwala posiadaczowi kwestionowanego dobra zachować je spokojnie we własnym posiadaniu. Na tej podstawie można zatrzymać im własność rzecz znalezioną, której właściciela nic można z pewności ziden tyfikować, czy spadek, kiedy roszczenia innych osób opierają się na lak tach wątpliwych.

2° W wypadku wątpliwości, czy została spełniona jakaś czynność oho wiązkowa, należy sprawę rozstrzygnąć według tego, jak dana osoba /.i zwyczaj się w takiej sytuacji zachowuje (in dubio iudicandum ex commu niter contingentibus). Np. jeżeli zazwyczaj ktoś zwraca zaciągnięte długi należy przyjąć, że również postąpił lak w wypadku, co do którego żywi aktualnie wątpliwości,

3° Nic można nikomu przypisywać wykroczenia na podstawie wątpli wego domysłu, ale należy je udowodnić (delictum non praesumitur w./ probari debet). W przeciwnym wypadku zachodzi realne niebezpieczni siwo wyrządzenia człowiekowi krzywdy i dlatego, jak w wypadkach |u > uprzednio wspomnianych, należ)' się kierować zasadą większego bc/pu czcństwa moralnego. Wyraża się to też za pomocą zasady: w razie wątpli wości co do istnienia winy należy wziąć w obronę oskarżonego (in dubio favendum est reo).

4" W wypadkach wątpliwych podwładny winien się dostosować do woli przełożonego (in dubio praesumptio siat pro superiore).

5° To. co człowiekowi odpowiada, w wypadku wątpliwości można iłu maczyć szerzej, co mu jest przykre można zacieśniać (in dubio favorabt lia sunt amplianda. odiosa restringenda).

6° Kiedy wątpliwość dotyczy prawnej ważności określonego aktu. na leży przyjąć, żc akt był dokonany ważnie (in dubio standum est pro » <i/« • reaclus). Ma to szczególne zastosowanie w wątpliwościach na temat ważności małżeństwa. Z racji dobra ogólnego małżeństwa takie traktuje się jako ważne.

Wychowanie sumienia

Omówiona problematyka sumienia wątpliwego zawiera w sobie pewne elementy, których doniosłość sięga znacznie dalej. Mianowicie w treści zasady probabilizmu duży nacisk położony został na to. że i wątpliwość co do samej zasady, a także dowodliwość racji na rzecz obranego postępowania winny być rzeczywiście uzasadnione. Niepodobna jednak podać obiektywnych kryteriów, które by pozwoliły stw ierdzić, że postulat ten faktycznie się spełnia. Ostatecznie zależy zatem od moralnej dojrzałości i stopnia wyczulenia sumienia samych zainteresowanych w tym osób, czy kierują się one w tym względzie poczuciem odpowiedzialności za swe postępowanie i troski o jego moralną nieskazitelność.

Wskazuje to w sposób wymówmy na decydującą rolę. jaką w tym względzie odgrywa wychowanie moralne człowieka, stanowiące podstawowa warunek prawidłowego funkcjonowania sumienia, szczególnie w zawiłych sytuacjach życia.

Nic ulega wątpliwości, że całokształt funkcji sumienia w moralnym działaniu człowieka jest tego typu, że w ymaga ono ciągłej kontroli i wysiłku, aby zachowało etyczny sens i właściwy kierunek w formowanych przez siebie ocenach. Zarówno nieprzejrzysty charakter niektórych nakazów prawa moralnego i związana z tym możliwość powstawania różnego rodzaju błędów w ogólnych opiniach moralnych ludzi, jak też napór subiektyw nych uwarunkowań działania ludzkiego w postaci przede wszystkim stanów uczuciowych. wrodzonych namiętności i skłonności, jak wreszcie najrozmaitszych obciążeń powoduje często zakłócenia w funkcjonowaniu sumienia. prowadząc do błędnych ocen niezgodnych z treścią obiektywnych wartości moralnych. Wskazane tu niebezpieczeństwo przybiera jeszcze na sile w warunkach w idocznego ęoraz bardziej ideologicznego zróżnicowania w spółczcsnego społeczeństwa i związanego z tym procesu jego laicyzacji. Zamęt pojęć, jaki się w związku z tym wytwarza, na pewno odbija się niekorzystnie również w sferze indywidualnego sumienia poszczególnych jednostek. Dlatego zrozumienie konieczności ciągłej pracy człow ieka nad wychowaniem wJasnego sumienia uw aża etyka chrześcijańska za końcowy postulat, na którym zamyka rozważania na temat sumienia. Dalsze etapy tego zaduma należą już do samych jednostek, wspomaganych w tym