89380 IMG 34

60 (’*fW /, rotdtini IX

do ich zatrzymania; i nic zważyli, jak jest niepodobna, aby się mnóstwo niezmierne rysów mogło ostać w tej istocie, w której się ustawiczne działanie i krążenie odbywa.

Pierwsze przypuszczenie urojono sądząc o nerwach z podobieństwa do strun muzycznych; drugie zaś, wystawiając sobie wrażenia, które się w mózgu czynią, jako rysy na powierzchni, której wszystkie części w spoczynku zostają, Tak rozumować nie jest to zapewne rozumować podług postrzeżeń lub podobności: jest to porównywać te rzeczy, które żadnego między sobą stosunku nie mają.

Nie wiem, czym są duchy ożywne; nie wiem nawet, czy nerwy są narzędziem czułości. Nic znam ani

Jut w mitrtfdu ruch, który jeit poePUtkiwi jego wifrtacji

składu fibrów, ani przyrodzenia części stałych i płynnych: słowem, całego tego mechanizmu bardzo niedokładne i niepewne mam wyobrażenie. Wiem tylko, że jest ruch, który jest początkiem wegetacji¹ i czułości, i że zwierzę żyje póty, póki się ten ruch w nim utrzymuje, a umiera, skoro ten ruch ustaje,

Doświadczenie mnie uczy, że zwierzę może być przyprowadzone do stanu samej tylko wegetacji; iw nim się naturalnie znajduje podczas snu twardego, a przypadkowie w czasie uderzenia apopleksji.

61

N

1

O

O pnynynarJi nu loki I ptimięi i

Nic czynię bynajmniej domysłów o ruchu, który ■,)<; natenczas w nim odbywa. Wszystko, co w tej mierze wiem, kończy się na tym, żc krew krąży, że wnętrzności i gruczoły odbywają funkcje do utrzymania i wzmocnienia sił potrzebne; ale tego nic wiem, podług jakich prawideł wszystkie te skutki ruch sprawuje. Są jednak istotnie te prawidła i nadają ruchowi takie determinacje², które wegetacją zwierzęcia sprawują.

Lecz kiedy zwierzę ze stanu we-

DitirtninacJe. któro ton fuch mitć    >« i    \    ²

,noi: tą przyczynami CMuioiei getaCjl do Stanu CZUłoŚCl pr/C-

chodzi, insze prawidła ruch zachowuje i za nowymi determinacjami idzie. Jeżeli na przykład oko na światło jest obrócone, promienie na nie działające nadają ruchowi wegetacji zwierzęcia takie determinacje, które czynią to zwierzę czułym. Toż samo rozumieć o innych zmysłach. Każdy więc gatunek czułości ma za przyczynę szczególną jakąś determinacją tego ruchu, który jest początkiem życia¹.

Stąd się pokazuje, że ruch, który czyni zwierzę czułym, jest tylko modyfikacją, czyli odmianą w sposobie bycia tego ruchu, który wegetacją zwierzęcia sprawuje; ta zaś modyfikacja dzieje się z powodu działania przedmiotów na zmysły.

1

Vłgltation (uegetatio) mówi się właściwie o roślinach i wyraża żywienie się ich i różnienie. Tu się bierze przenośnie, i znaczy zwyczajne działanie tych funkcji, od których życic zwierzęce zależy, przy uirjakimś spoczynku funkcji umysłowych. Stąd też Francuzi o człowieku, który nie ma już prawic używania rozumu, mówić zwykli: II m fait plus qm ulgltrr (Didiommire de VAcadim\e Franęmse ttnpriml VAu VII. de la Ripubl\que) (Nota tłumacza).

2

Ditermination (determinatio) w znaczeniu filozoficznym jest działaniem, przez które rzecz jaka do przyjęcia wielu przymiotów lub wielu sposobów bycia (maniłre d'łlre) równie sposobna, skłoniona jest niejako do przyjęcia z nich bardziej jednego niż drugiego. Nazywamy też szczególniej determinacją ruchu to, co skłania niejako ciało w ruchu będące do pójścia raczej w jedną stronę nie zaś w drugą (Dictiotinaire de 1'Acaddmie Frangaise) (Nota tłumacza).

¹ W oryginale: le principe de la uie — raczej: „zasadą życia".