DIGBORZ00000711 djvu

Czy Minerwa nie była samoistnym bóstwem? 11

jakimś nieszczęściem, stosowanie tego zwyczaju. Podłożem tym jest magiczne usuwanie nieszczęścia i zła, zarówno tego, które istnieje w danym momencie, jak i tego, które groziło, lub może zagrażać. Jeżeli zaś chodzi o wzajemny stosunek tych dwóch sposobów do siebie, i o to, czy istniały one jednocześnie, czy też z początku obrzęd wbicia gwoździa dokonywany był stale a później tylko w razie grożącego niebezpieczeństwa — to te kwestie nie wiążą się bezpośrednio ze sprawą pochodzenia i istotnego znaczenia tego zwyczaju i raczej dopiero z niego wynikają; dlatego też tutaj je pomijam.

Sądzę, że istotny i zasadniczy sens omawianego tu zwyczaju został dostatecznie wyjaśniony. Ale czy Rzymianie sami zdawali sobie jasno sprawę z jego znaczenia? Jeżeli chodzi o Liwiusza, to jeszcze na początku tych rozważań zauważyliśmy pewne niekonsekwencje w ujęciu tej sprawy przez niego. Z tego trzeba chyba wyciągnąć wniosek, że w czasach Liwiusza dobrze już nie rozumiano tego zwyczaju. Zdawano sobie wprawdzie sprawę, że posiada on charakter jakiegoś obrzędu religijnego, który pojmowano nawet — nieściśle — jako ofiarę przebłagalną (piaculum) ²³); pomyłka ta wynikła oczywiście stąd, że nie wiedziano, iż obrzęd ten jest środkiem zaradczym na nieszczęścia, a takimi środkami były również ofiary przebłagalne; nie rozumiano przy tjun, że obrzęd wbicia gwoździa przede wszystkim dlatego nie może być ofiarą przebłagalną, że wogóle nie jest ofiarą. Nie wszyscy jednak patrzyli na akt wbicia gwoździa jako na obrzęd religijny: niektórzy widzieli w nim jedynie środek mierzenia czasu, a na zapytanie, dlaczego ten kalendarz związany jest ze świątynią i z Minerwą, odpowiadali: ,,bo Minerwa jest patronką pamięci⁴*. A Liwiusz w zwykły sobie sposób przytacza zdania jednych i drugich, może nie zdając sobie sprawy z niekonsekwencji, jaką popełnia a może nie mając w tym względzie wyrobionego zdania.

Tak więc z samego tekstu Liwiusza widać, że w jego czasach nie rozumiano już tego zwyczaju. Co do tego zaś, jak rozumieli go Rzymianie w tym czasie, gdy budowano i poświęcano świątynię ka-pitolińską i gdy po raz pierwszy wykonywano owo prawo, przybite do ściany świątyni, nie mamy żadnych bezpośrednich świadectw. Wypadki stosowania tego zwyczaju przez Rzymian, podane przez Liwiusza, świadczą co prawda o tym, że Rzymianie uważali akt

²³) Liv. 8. 18. 12.