habermas4

146 Rozdział III

które analizowaliśmy, nawiązując do kluczowych haseł Kanta: w u Im H woli arbitralnej, stosunku zewnętrznego i upoważnienia do stosom mia przymusu. W tych aspektach daje się rozpoznać dwuznaczne od nu « h praw podmiotowych do czynienia przez ich adresatów publiczncgimi >> z wolności komunikacyjnych: te uprawnienia muszą móc być tak, • ¹ ■ ne at face value, tzn. jako przyznanie podmiotowych wolności d/mlmti Inaczej niż moralność, prawo nie może zobowiązać do korzystania pi« podmiotowych ukierunkowanego na porozumienie, nawet jeśli polih» prawa obywatelskie właśnie tego rodzaju publicznego użytku się </< >•* gają. Co prawda fakt tej dwuznaczności ma jeszcze pewien dobry hh normatywny⁴⁰.

Powstanie prawowitości z legalności jawi się jako paradoks oczy \s I cie tylko przy założeniu, że system prawny musi być przedstawiany i »»!•»» rekursywnie powracający do siebie i sam siebie legitymizujący |>m». okrężny. Temu przeczy już zaświadczony fakt, że prawne instytucje u-¹ ności upadają bez inicjatyw społeczeństwa nawykłego do wolności l» • spontaniczności nie da się wymusić przez prawo; regeneruje się ona, c/n piąć z tradycji wolnościowych i utrzymuje się w stowarzyszeniowyc h i-sunkach liberalnej kultury politycznej. Regulacje prawne mogą oczy wi • i« podejmować kroki na rzecz tego, by koszty deficytu wymaganych cm»i obywatelskich mogły pozostawać niewielkie, by były ponoszone tyli * w drobnej monecie. Rozumienie systemu praw proponowane przez tcoi i*, dyskursową kieruje spojrzenie ku obu tym aspektom. Z jednej strony, cą żar legitymizacji stanowienia prawa przesuwa się z kwalifikacji obywa leli ku prawnie zinstytucjonalizowanej procedurze dyskursywnego ksztallo wania opinii i woli. Z drugiej strony, prawne regulowanie wolności komu nikacyjnej oznacza także, że prawo musi się otwierać na te źródła legii\ mizacji, którymi nie może rozporządzać.

³⁹    Jeśli chodzi o semantyczną analizę pojęć prawnych, por. H.J. Koch, Die juristischc Methode im Strafrecht, Frankfurt/M. 1977, s. 29nn.

⁴⁰    To jest mimo problematycznych konsekwencji słuszne jądro argumentacji Wellmeru. Models ofFreedom in the Modem World, The Philosophical Forum, 1989/90, XXI, s. 227 -252 [wyd. poi.: Modele wolności w świecie nowoczesnym, przeł. A. Romaniuk, w: H. Ko zakiewicz, M.J. Siemek i E. Mokrzycki, Racjonalność współczesności, Warszawa 1992. s. 47-70].

Przyczynek do rekonstrukcji prawa (2): zasady państwa praworządnego

Mrkonstrukcja prawa ma walor eksplikacji znaczeń. Rekonstruując sys-m praw, upewniliśmy się co do presupozycji, od których muszą wyjść i li uikowie nowoczesnej wspólnoty prawnej, jeśli mają móc uważać swój pm. |dck prawny za prawowity, nie mogąc przy tym oprzeć się na racjach • liripiych czy metafizycznych. Jednak prawowitość praw [podmiotowi i legitymizacja procesów stanowienia prawa to jedna kwestia, inną r. kwestiąjest prawowitość porządku władzy i legitymizacja sprawowani.i w I adzy politycznej. Zrekonstruowane w trybie eksperymentu myślowe-n prawa podstawowe są konstytutywne dla każdego zrzeszenia wolnych i mwnych podmiotów wspólnego prawa; w tych prawach odzwierciedla ir horyzontalne uspołecznienie obywateli niejako in statu nascendi. Ale unozwrotny akt prawnej instytucjonalizacji autonomii obywatelskiej jest pod istotnymi względami niepełny; nie może sam siebie stabilizować. Chwila wzajemnego przyznania sobie praw pozostaje zdarzeniem meta-lorycznym; można ją zapewne wspominać i rytualizować, ale nie można jej utrwalić bez zaprowadzenia bądź funkcjonalnego przystosowania władzy państwowej. Jeśli dokonane w systemie praw złączenie się autonomii prywatnej i publicznej ma zostać uwiecznione, to proces prawnego regulowania nie może się ograniczyć do podmiotowych wolności działania ludzi prywatnych i do wolności komunikacyjnych obywateli. Musi się zaraz lozciągnąć na ow ą. założoną już wraz z medium prawa władzę polityczną, której zarówno stanowienie prawa, jak i jego egzekwowanie zawdzięczają swą faktyczną moc wiążącą. Z równie pierwotnego konstytuowania i pojęciowego zazębiania się prawa i władzy politycznej wynika dalej idąca potrzeba legitymizacji, mianowicie konieczność prawnego skanalizowania samej państwowej władzy stosującej sankcje, organizacyjnej i wykonaw-