img003 (69)

sit; dla określenia substancji - budulca, z którego utworzone są wn.^-v«'M| żywe składniki komórki.

4.2.3. Cytoplazma

Termin ten został wprowadzony przez Hansteina (1880) i odnosił nly <• fundamentalnego składnika protoplazmy. Jest on pojęciem węższym od |ii<ilm plazmy, Jednak w definiowaniu tego terminu spotykamy się w dostępnych |m4i ręcznikach z dość znacznymi różnicami. Niektórzy autorzy określają rylłł plazmę Jako protoplazmę pozbawioną Jądra komórkowego, inni wyłączają > niej dodatkowo plastydy, inni również mitochondria. Sprawa stała    a||

Jeszcze bardziej zawiła, kiedy dzięki mikroskopowi elektronowemu wykryte f cytoplazmie szereg nowych struktur jak: siateczkę śródplazmatyczną, apartl Golgiego, rybosomy i inne. Wobec tego powstał problem: które ze znanych składników komórkowych wyłączyć z protoplastu poza jądrem, dla pozostawiła nia tego co nazywamy cytoplazmą. Zdaniem Frey-Wysslinga i MUhlethalłll (1965) nie należałoby zbyt zubażać terminu cytoplazma ze względu na Ja|« rangę jaką miał w rozwoju badań cytologicznych i pozostać przy nim w uj|a ciu klasycznym. Należy jednak wyłączyć z protoplazmatycznych składników! jądro, plastydy i mitochondria, by wszystkie inne (wymienione w pierwallj kolumnie schematu) określały zakres pojęcia cytoplazma. Za wyodrębnienlM jądra, plastydów i mitochondriów i ustawienie ich w schemacie klasyfikują* cym komórkę, na jednym poziomie, przemawia wiele cech wspólnych jak: obH* nośó dwu błon czyli otoczki, DNA, rybosomów oraz większa stabilność    W

porównaniu z innymi składnikami protoplastu.

Przez cytoplazmę będziemy rozumieli matriks ograniczoną dwiema błonrtl (plazmolemą i tonoplastem) wraz z zawartymi w niej wszystkimi strukturami jednobłoniastymi oraz rybosomami, mikrotubulami i mikrofilamentami.

W przeszłości istniało wiele teorii tłumaczących budowę cytoplazmy:

-    teoria granularna Altmanna (1894), według której cytoplazma składa się z licznych ziarnistości,

-    teoria emulsyjna Bertholda (1886) tłumacząca konsystencję cytoplazmy jako emulsji typu olej-woda,

-    teoria alweolarna Bdtschliego (1892), który porównywał cytoplazmę do plastra poszczelego zbudowanego z przegródek - alweol,

teoria fibrylarna Flemminga (1882),w myśl której cytoplazma zbudowana jest ze splątanych ze sobą fibryli,

-    teoria retikularna, zgodnie z którą fibryle łączą się ze sobą w sposób regularny tworząc przestrzenną sieć.

Wszystkie te teorie mają już tylko znaczenie historyczne i przytacza się je dla wykazania ogromnego zainteresowania cytoplazmą pod koniec XIX wieku. Pewne elementy tych teorii (zwłaszcza Altmanna i Fleminga) można by przyjąć i dzisiaj, ale w odniesieniu do zupełnie innego poziomu, poziomu submikroskopowego cytoplazmy podstawowej.

4.2.4. Cytoplazma podstawowa (matriks)

ii.ul lo względnie homogcnna część cytoplazmy z wykluczeniem wszystkich . i, ail .-ownnych składników (niekoniecznie błoniastych) widzianych w mikro-• i , i ■ elektronowym. W dobrze utrwalonej komórce i przy dobrej zdolności i i«ln11 •zej mikroskopu elektronowego można w cytoplazmie podstawowej wy-i ««■!•' ■ l<• Iikntne, drobnoziarniste i cienkie włókniste struktury o wymia-

......nidnjazych od 10 nm aż do granicy zdolności rozdzielczej mikroskopu.

"ii.it*litry te utożsamiane są ze skupieniami cząsteczek białka, które naj-i. "wonpodobniej nadają temu przedziałowi komórki konsystencję żelu. Przyj-*»i |.. ..tę, że białka te tworzą przestrzenną sieć, w której poszczególne łań-n.-liy połączone są różnymi wiązaniami (kowalencyjne, elektrostatyczne,

w-......we, siły van der Waalsa, wiązania między niepolarnymi łańcuchami bo-

.i.yinl). Określenie dokładnego składu chemicznego matriks cytoplazma-t*. tnnj nie jest łatwe, ze względu na trudności w otrzymaniu czystej frak-li l <•/.;<> składnika. Ustalono, że znajduje się tam dużo białek rozpuszczal-oy.li, i wśród nich enzymy biorące udział w glikolizie i aktywacji amino-

t> i.......w dla syntezy białka oraz przenośnikowe tRNA. Cytoplazmę podstawową

owe¹ u nię jako właściwe wnętrze komórki o bardzo wysokiej aktywności bio-m . ..I ul ycznej.

I*oy.ostałe składniki komórki przedstawione na rycinach 4.1 i 4.2 będziemy .......winć szczegółowo w dalszych częściach wykładu.