img001 (75)

Umberto Eco

TRYB SYMBOLICZNY¹

1. SYMBOLICZNY LAS I LEKSYKALNA DŻUNGLA

LuppoA.ov od 0U[ipóA.Aco „składać” „gromadzić”: w istocie symbol stanowi! pierwotnie sposób rozpoznania umożliwiony przez złożenie dwóch połówek przełamanej monety czy medalu i analogia ta powinna wzbudzić czujność kompilatorów Filozoficznych leksykonów. Mamy do czynienia z dwoma połówkami jednego przedmiotu, z których każda jest równoważna drugiej (aliąuid stal pro aliquo, .jak to ma miejsce we wszystkich klasycznych definicjach znaku), a jednak dwie poiraŁki monety spelniają-bezum^ swoją funkcję tylko wtedy, gdy Iaę7^.się-.p.o.tiowiue_f-ustanawiając jedność. W charakterystycznej dla znaku diałektyce oznacznika i znaczenia to ponowne połączenie pozostaje. zawsze niekompletne, niedoskonale; za każdym razem, gdy znak zostaje zin-Le r p r e t o w.a n.y,...czyli przeUuuiacziuiy.l.i»Jnny7nak,.0(!l<rywa..się.coś.nowego i zamiast scalenia powstaje jeszcze większy, ostrzejszy rozziew... W symbolu, przeciwnie, istnieje idea odesłania do sensu, która w.jakiś sposób zostaje zrealizowana: jest nią zespolenie z początkiem.

Lecz byłaby to już „symboliczna” interpretacja etymologii symbolu: zabieg niebezpieczny również dlatego, że nie wiadomo jeszcze, czym jest symbol i interpretacja symboliczna. Czy wiedzą to kompilatorzy filozoficznych leksykonów i teoretycy syinbolologii?

Jedną z najbardziej patetycznych chwil w historii leksykografii filozoficznej jest moment, w którym redaktorzy słownika filozoficznego Lalande’a zbierają się, aby publicznie przedyskutować definicje symbolu.

Pierwsza definicja mówi o czymś, co reprezentuje coś innego z racji istniejącej analogii. Następnie precyzuje: „Każdy konkretny znak, który ćwok uje (na podstawie naturalnego związku) coś nieobecnego czy pozostającego poza możliwością percepcji: berło, symbol władzy królewskiej"^{2 3}.

Kolejna definicja brzmi następująco: „System ciągły terminów, z których każdy reprezentuje element innego systemu”. -Jest to definicja szersza, obejmująca również kody konwencjonalne, takie jak alfabet Morse’a. Lecz zaraz potem, jakby w charakterze komentarza i cytując Lamaitre’a, dodaje się: „System nieprzerwanych metafor”'*.

Ostatnia definicja to „kodeks przykazań” z odniesieniem do Credo jako symbolu”.

Potem, jak zwykle u Lalande’a, następuje dyskusja ekspertów. Delaerobc kładzie nacisk na analogię, lecz Lalande oświadcza, że otrzymał od Karminu propozycję, by jako symbol traktować każde przedstawienie konwencjonalne. Brunsclwiog mówi o „wewnętrznej” potędze przedstawienia i cytuje przykład węża gryzącego swój ogon, lecz Van Bierna przypomina, że ryba była symbolem Chrystusa tylko z powodu fonetycznej czy też alfabetycznej gry. Lalande ponownie daje wyraz swoim wątpliwościom: jak pogodzić fakt, że kartka papieru może stać się symbolem milionów (i to jest bez wątpienia przypadek relacji konwencjonalnej), podczas gdy matematycy mówią o symbolach dodawania, odejmowania i pierwiastka kwadratowego (gdzie nie można dostrzec analogicznego związku między znakiem graficznym i odpowiednią operacją czy bytem matematycznym)? Delaerobc zauważa, że w takim przypadku nie mówi się o symbolu w takim samym sensie jak wtedy, gdy przytacza się lisa jako symbol chytremu (i w istocie, w tym przypadku lis jest symbolem przez antonomazję, sprytne stworzenie reprezentuje wszystkich członków tej samej klasy). Niektórzy dokonują rozróżnienia między symbolami intelektualnymi i emotywnymi i na tej dodatkowej komplikacji kończy się hasło. Kończy się bez k o n k 1 u z j i, gdyż według tej, którą pośrednio suget u je Lalande, symbol iest zładLBaeloma.rzeczami i żadna-zajazem. W-sumie, nie wiadomo, .czym jest.

Jak się zdaje, znajdujemy się tu w obliczu tego samego zjawiska, jakiego doświadcza się, próbując stworzyć definicję znaku. Język potoczny, splatając nierozwiązywalny na pozór supeł homonimii, prezentuje siatkę podobieństw r o d z i n n y c h. Mogą one mieć charakter wąski lub szeroki. Przykład podobieństw pierwszego typu proponuje Wittgenstein, analizując pojęcie gry. Założywszy, że A, B i O są trzema typami różnych gier i każda z nich ma dane własności a,..., n (element rywalizacji, koniecz

1

U. Eco, Tryb symboliczny, (wj idem, Czytanie świala, wybór M.P. Markowski, M. Woźniak, dum. M. Woźniak, Kraków 1899, s. 13-204.

2

¹ A. Lalande, Vncabulaire lechnique et critiąue de la philologie, Paris 11)26.

3

Widem.

' Widem.