img005

Sytuacja społeczna, czynniki gospodarcze	Europa XVIII - wieczna Europa przeżywała kryzys społeczno - ekonomiczny, moralny i intelektualny. We Francji powodowało to wystąpienia intelektualistów i literatów, tzw'. „encyklopedystów” Wydawana przez nich „Wielka encyklopedia francuska” była pociskiem największego kalibru, wymierzonym przeciw feudalizmowi i zacofaniu. Polska ■    Trwa głęboki kryzys ustroju państwa, rywalizacja rodów magnackich. ■    Dążenie do reformy ustroju (Sejm Czteroletni, Konstytucja 3 Maja). ■    Powstawanie instytucji promujących rozwój kultury narodowej: Collegium Nobilium, Szkoła Rycerska, Komisja Edukacji Narodowej, Teatr Narodowy, publiczna biblioteka Załuskich. ■    Utrzymywanie się zasad społeczeństwa stanowego, ale większa możliwość awansu społecznego, zwłaszcza dla mieszczan. ■    Po rozbiorach Polski warunki społeczne i ekonomiczne zróżnicowane w zależności od zaboru. ■    Następuje powolne dźwiganie się z upadku gospodarczego, pojawianie się zalążków przemysłu (manufaktury); następuje też powolny, ale stały wzrost roli mieszczaństwa.
Wpływy zewnętrzne, język 1 literatury i	■    Ważną rolę odgrywa antyczna teoria trzech stylów: wysokiego, średniego i niskiego, stąd nie wolno mieszać np. patosu z komizmem. ■    Przemożne są wpływy literatury francuskiej i filozofii francuskiego oświecenia. ■    Zanika znaczenie łaciny jako języka nauki. ■    Literatura powstaje już niemal wyłącznie w języku polskim.
Cele i główne cechy literatury	■    Głównym celem literatury była służba narodowi. ■    Literatura ma wytykać wady narodowa, dbać o czystość języka polskiego, pochwalać edukację, ma wyrażać reformatorskie poglądy w dziedzinie polityki. ■    Realizowała się w trzech nurtach: klasycyzm (nawiązanie do tradycji, nacisk na zagadnienia społeczne, dydaktyzm) sentymentalizm (pochwała natury, przyjaźni, miłości, rodziny; często ton moralizatorski) rokoko (wolność od dydaktyzmu, beztroska, subtelność i lekkość)
Tematyka	■    Problem reform ustroju, edukacji, społeczeństwa. ■    Rozwój człowieka od dzieciństwa do dojrzałości. ■    W sentymentalizmie: natura, uczucia pojedynczego człowieka, szczere więzi międzyludzkie.
Typ autora	■    Najczęściej osoba wykształcona, zaangażowana społecznie i politycznie. ■    Tw orzy według ściśle określonych reguł poetyckich (niewielka rola natchnienia).
Typowy bohater	■    Człowiek ogładzony: światowiec o wykwintnych manierach, wszechstronnie choć powierzchownie wykształcony, obeznany ze sztuką konwersacji, dowcipny, bywalec salonu. ■    Człowiek rewolucyjnego czynu: wróg absolutyzmu, republikanin, dąży do reform, działacz, porywający mówca. ■    Człowiek oświecony: racjonalista, wolnomyśliciel, wolny od przesądów, kierujący się rozumem, znający swoje miejsce w społeczeństwie, obyw^atel-patriota, reformator (klasycyzm). ■    Człowiek czuły (sentymentalny): kieruje się sercem, czuły, wrażliwy, przyjacielski, pragnący kontaktu z innymi, darzy sympatią lud.
Zasady poezji	Europa ■    Mikołaj Boileau (francuski poeta i krytyk literacki) upowszechnił zasady poetyki klasycy stycznej w wierszowanym poemacie „Sztuka poetycka” (1674r.). Przy ustalaniu przypisów oparł się na poetyce antycznej, renesansowej, filozofii Kartezjusza oraz rta poglądach ówczesnych wybitnych pisarzy i krytyków francuskich. ■    Sentymentalizm odwoływał się do postulatów' głoszonych przez Jana Jakuba Rousseau, autora „Nowej Heloiz}” Polska ■    Dzieło M. Boileau zostało przełożone na język polski przez Franciszka Dmochowskiego w 1788r i otrzymało 1 I , nazwę „Sztuka rymotwórcza” ■    Założenia sentymentalizmu sformułował Franciszek Karpiński w dziele „0 wymowie w prozie albo wierszu” ■    W poezji obowiązuje sylabizm, a następnie sylabotonizm. ■    Występuje ogromna dbałość o tym. ■    W bajkach istnieje znaczna dowolność formatu wiersza przy zachowaniu rymu.
Uprawiane gatunki literackie, najbardziej znane dzieła	j ■ Bajka - „Bajki i przypowieści” Ignacego Krasickiego | ■ Komedia - „Fircyk w zalotach” Franciszka Zabłockiego, „Powrót posła” Juliana Ursyna Niemcewicza ■    Opera - „Zabobon, czyli Krakow iacy i górale” Wojciecha Bogusławskiego ■    Poemat heroikomiczny - „Monachomachia”, „Antymonachomachia" Ignacego Krasickiego ' Powiastka filozoficzna - „Kandyd” Woltera, „Kubuś Batalista i jego pan” Denisa Diderota ■    Powieść - „Mikołaja Doświadcz} ńskiego przypadki” Ignacego Krasickiego ■    Satyra - „Satyry” („Żona modna”, „Pijaństwo”, „Do króla", „Świat zepsuty”) Ignacego Krasickiego ■    Sielanka - „Laura i Filon” Franciszka Karpińskiego i ■ Tragedia - „Barbara Radziwiłłówna” Alojzego Felińskiego
Pojęcia	| ateizm, deizm, empiryzm, encyklopedyści, humanitaryzm, irracjonalizm, klasycyzm, krytycyzm, libertynizm, optymizm, racjonalizm, radykalizm, rokoko, sensualizm, sentymentalizm, wolterianizm

8