img105 (15)

dostarcza dostatecznych argumentów na to, iż jest to związek przyczynowy”', zaś „do uzasadnienia takiej tezy niezbędne jest przeprowadzenie badania eksperymentalnego, w którym odpowiednie zmiany w układzie zmiennych niezależnych powstałyby w wyniku świadomej decyzji i odpowiednich manipulacji obserwatora”.² Według tego autora „[...] hipotezy o przyczynowych związkach między zmiennymi weryfikowane być mogą w sposób zasadny jedynie w takich warunkach, w których zmienne niezależne hipotez podlegle są kontroli badacza w warunkach eksperymentalnych, tak iż jest on w stanie wywoływać je, działać nimi na sytuacje przez siebie wybrane”.³

Przyjmując powyższy tok badania ludzkiego zachowania się, powinno ono być najpierw przedmiotem obserwacji w warunkach naturalnych. Opierając się na nim nie opisujemy go, lecz klasyfikujemy jego główne rodzaje oraz dokonujemy wstępnego określenia czynników wpływających na jego powstanie lub przebieg.

W drugiej fazie badań formułujemy hipotezy dotyczące prawidłowości kierujących daną formą zachowania się. Spełnia ono wtedy funkcję zmiennej zależnej, zaś okfeślone czynniki środowiskowe lub osobowościowe — zmiennej niezależnej lub pośredniczącej. Następnie ustalamy obiektywne wskaźniki poszczególnych zmiennych, po czym przeprowadzamy badania eksperymentalne. Zebrane w ten sposób materiały — po ich opracowaniu i interpretacji — pozwalają na potwierdzenie lub obalenie przyjętej hipotezy oraz sformułowanie wniosków dotyczących prawidłowości kierujących daną formą zachowania się. Pomocne w tym mogą być obserwacje dokonane w warunkach eksperymentu.

Jeśli weryfikacja hipotezy opiera się na opracowanych statystycznie wynikach badań eksperymentalnych, przyjmujemy hipotezę zerową mówiącą o braku zależności badanych zmiennych. Następnie przeprowadzamy badanie w grupie eksperymentalnej i kontrolnej. Analiza statystyczna pozwala stwierdzić, czy różnica wyników uzyskanych w obu grupach jest na poziomie istotności, co stanowi podstawę potwierdzenia lub obalenia hipotezy zerowej. Odrzucenie jej umożliwia udowodnienie prawdziwości weryfikowanej hipotezy.⁴

¹    S. Nowak: Metodologia badań socjologicznych, jw., s. 272.

²    Tamże.

³    Tamże, s. 293.

⁴    Dokładniejsze omówienie sposobów formułowania hipotezy zerowej oraz metod statystycznych pozwalających na ustalenie istotności różnic zachodzących między grupą eksperymentalną i kontrolną można znaleźć w pracach: J. E. Freund: Podstawy nowoczesnej statystyki. Wyd. 2. Przekład z jęz. ang. S. Czerwiński i E. Vielrose. Warszawa 1971, PWE; S. Szulc: Metody statystyczne. Wyd. 5. Warszawa 1968, PWE; Z. Zaborowski: Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, jw.

Na podstawie przeprowadzonych badań — prócz wniosków będących podsumowaniem i uogólnieniem zebranych materiałów empirycznych formułujemy nieraz wnioski wdrożeniowe pozwalające na praktyczne wykorzystanie uzyskanych wyników. W badaniach psychologicznych wnioski wdrożeniowe odnoszą się do zastosowania ich rezultatów w pracy wychowawczej, poradnictwie psychologicznym, postępowaniu psychoko-rekcyjnym oraz innych formach działalności praktycznej wymagających

znajomości ludzkiego zachowania..... ' prawidłowości.